варушы́ць несов.

1. шевели́ть; дви́гать; колеба́ть;

в. па́льцамі — дви́гать (шевели́ть) па́льцами;

ве́цер вару́шыць што́ру — ве́тер коле́блет (шевели́т) што́ру;

2. (разгребать, переворачивать) шевели́ть; перегреба́ть;

в. зе́рне — шевели́ть (перегреба́ть) зерно́;

3. перен. (вспоминать забытое — о неприятном, тяжёлом) вороши́ть;

няма́ чаго́ в. міну́лае — не́зачем вороши́ть про́шлое;

◊ в. мазга́мі (галаво́й) — шевели́ть мозга́ми

Беларуска-рускі слоўнік, 4-е выданне (актуальны правапіс)

Theáter

n -s, -

1) тэа́тр

2) тэатра́льнае відо́вішча, спекта́кль

was wird héute im ~ gegében? — што ідзе́ сёння ў тэа́тры?

héute ist kein ~ — сёння (у тэа́тры) спекта́кля няма́

3) разм. тэа́тр; сканда́л

j-m ein ~ máchen — учыні́ць каму́-н. сканда́л

Нямецка-беларускі слоўнік (М. Кур'янка, 2006, правапіс да 2008 г.)

сэрца​1 назоўнік | ніякі род

  1. Цэнтральны орган крывяноснай сістэмы, які мае выгляд мускульнага мяшка (у чалавека — у левым баку грудной поласці).

    • С. б’ецца.
    • Хворае с.

  2. пераноснае значэнне: Гэты орган як сімвал душы, перажыванняў, пачуццяў, настрояў.

    • У яго добрае с.
    • Няма ў іх с. (пра злых, нядобрых людзей).

  3. пераноснае значэнне: Важнейшае месца чаго-н., цэнтр.

    • Мінск — с. нашай дзяржавы.

  4. Унутраная частка ствала дрэва, сцябла ці плода расліны.

    • На выгляд дрэва магутнае, а с. гнілое.
    • С. морквы.
    • Адкрыць сэрца — прызнацца ў каханні.
    • Ад усяго сэрца — шчыра, чыстасардэчна.
    • З адкрытым сэрцам — даверліва, ад душы.
    • Прымаць блізка да сэрца што (размоўнае) — аднесціся да чаго-н. з увагай, спачуваннем.
    • Сэрца кроўю абліваецца чыё, у каго (размоўнае) — каму-н. вельмі цяжка ад душэўнага болю.

|| памяншальная форма: сэрцайка.

|| прыметнік: сардэчны.

Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (2002, правапіс да 2008 г.)

кішэнь (кішэня) назоўнік | жаночы род

  1. Ушыты або прышыты зверху адзення (штаноў, паліто, пінжака) мяшочак для дробных рэчаў і грошай.

    • Сукенка з кішэнямі.
    • Ушыць кішэні.
    • Біць па кішэні (пераноснае значэнне: уводзіць у выдаткі).
    • За словам у кішэнь не лазіць (пераноснае значэнне: быць знаходлівым, дасціпным у размовах; размоўнае).
    • Класці сабе ў кішэнь (таксама пераноснае значэнне: прысвойваць чужыя грошы).
    • Набіць кішэнь (пераноснае значэнне: нажыцца).
    • Не па кішэні каму-н. (пераноснае значэнне: надта дорага).
    • Пустыя кішэні ў каго-н. (пераноснае значэнне: няма грошай).

  2. Асобнае аддзяленне ў партфелі, чамадане і пад.

    • К. у гаспадарчай сумцы.

  3. Паглыбленне, выемка (спецыяльны тэрмін).

    • К. тоўстай кішкі.

|| памяншальная форма: кішэнька.

|| прыметнік: кішэнны.

  • К. гадзіннік (для нашэння ў кішэні).
  • Кішэнныя грошы (на дробныя расходы).
  • Кішэнныя расходы (пра дробныя паўсядзённыя пакупкі).
  • К. злодзей (хто крадзе з кішэней).

Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (2002, правапіс да 2008 г.)

ляжаць дзеяслоў | незакончанае трыванне

  1. Знаходзіцца ўсім целам на чым-н. у гарызантальным становішчы.

    • Л. на зямлі.

  2. Быць хворым, знаходзіцца ў пасцелі.

    • Л. у непрытомнасці.

  3. Аб прадметах: знаходзіцца на паверхні ў нерухомым стане (бакавой часткай, гарызантальна).

    • Кнігі ляжаць на стале.

  4. Знаходзіцца, быць, захоўвацца, змяшчацца.

    • Грошы ляжаць у кішэні.

  5. Размяшчацца дзе-н., мець напрамак куды-н.

    • Наўкола ляжаць калгасныя палі.
    • Шлях ляжыць на ўсход.

  6. пераноснае значэнне: Быць чыім-н. абавязкам.

    • На бацьку ляжаць усе клопаты пра сям’ю.

Фразеалагізмы:

  • Душа (сэрца) не ляжыць да каго-чаго (размоўнае) — няма цікавасці, прыхільнасці да каго-, чаго-н.
  • Лежма ляжаць (размоўнае) — доўга ляжаць.
  • Ляжаць аблогай — пра няворанае, удзірванелае поле.
  • Ляжаць пад сукном (размоўнае) — заставацца без разгляду, без рэагавання (пра заявы, скаргі).
  • Ляжаць у руінах — быць разбураным.

|| назоўнік: ляжанне і лежня.

Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (2002, правапіс да 2008 г.)

мазня, ‑і, ж.

Разм.

1. Няўмела намаляваная карціна, неахайна напісаны тэкст. Не малюнак, а мазня. Мазня ў сшытку. ▪ У нацыянальнай галерэі [Швецыі], дзе выстаўлены шэдэўры Цорна і Рубенса, вісіць таксама мазня новых модных мастакоў. Мележ. // Што‑н. нядбайна, не на высокім узроўні напісанае; дрэнная, няўмелая работа. «Пэцкаль ты! Няма ў цябе ніводнай жылкі творчай. А вершыкі твае — мазня!» Корбан.

2. Няўмелая, з промахамі гульня, стральба і пад. — Што ж гэта за мазня! — з абурэннем хтосьці папракнуў цэнтральнага нападаючага. Стаховіч.

Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)

матухна, ‑ы, ж.

Разм.

1. (звычайна з адценнем павагі). Маці. — Добры вечар, матухна! — прывітаўся сын. Якімовіч.

2. Ласкава-фамільярны зварот да пажылой жанчыны.

3. (звычайна ў прыдатку). Нар.-паэт. Аб тым, што з’яўляецца самым родным і блізкім. Тут, на беразе Волгі-матухны, прайшлі дзяцінства і юнацтва беларускага песняра Максіма Багдановіча, у Горкім пачынаў ён сваю літаратурную працу. С. Александровіч. І няма ў такія хвіліны нічога даражэйшага за матухну-зямлю, адзіную надзею на жыццё, адзіную заступніцу. Новікаў.

Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)

ніва, ‑ы, ж.

1. Апрацаванае пад сяўбу або засеянае поле. У рукі ўласныя свой лёс Узяў народ вольналюбівы, На вогнішчах палацы ўзнёс, Ператварыў балоты ў нівы. Крапіва. У збожжа ўсякае ніва прыбралася, — Хараства там якога няма! Купала. // Пра збажыну, якая расце на полі. Нерухомыя разлівы пшанічнай нівы нібы абсыпаліся драбнюткімі бліскаўкамі. Беразняк.

2. перан. Галіна дзейнасці. — Жадаю поспехаў на высакароднай ніве асветы, — пакланіўся .. [аграном] Рыце. Васілевіч. Піліп Пестрак раней за Танка выйшаў на літаратурную ніву. У. Калеснік.

Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)

нявечыць, ‑чу, ‑чыш, ‑чыць; незак., каго-што.

Наносячы фізічныя пашкоджанні, калечыць каго‑н. [Бярозка] усё больш і больш нагінала галаву, каб аслабіць вяроўку.. Тады збянтэжаны кат загадаў памочнікам, таптаць і нявечыць паланянку. Хадкевіч. Мірановіч нізашто не згаджаўся рэзаць шчаку, не хацеў яшчэ больш нявечыць твар. Марціновіч. // Ламаць, псаваць што‑н. Вецер бязлітасна .. зрывае дах з хат казацкіх, нявечыць, кідае вобзем ды так, што і рады няма як даць... Барашка. // перан. Рабіць дрэнны ўплыў на каго‑н.; псаваць. Нявечыць душу дзіцяці.

Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)

падга́дзіць, ‑джу, ‑дзіш, ‑дзіць; зак.

Разм.

1. Нарабіць чаго‑н. кепскага, гадкага каму‑н., нашкодзіць. Як бы ні радзіў, абы не падгадзіў. Прыказка.

2. (пераважна з адмоўем «не»). Зрабіць што‑н. не так, як належыць; сапсаваць. — Націскай, Ігнат, націскай! — Не паддавайся, Алеся, наляж!.. — Алеська, не падгадзь! Скрыган.

падгадзі́ць, ‑гаджу́, ‑го́дзіш, ‑го́дзіць; зак.

Разм.

1. Угадзіць, дагадзіць каму‑н.

2. пераважна безас. Стаць, быць спрыяльным (пра надвор’е). [Мароз:] — Падгадзіла з дожджыкам — і ўраджай, не падгадзіла — няма яго. Лобан.

Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)