фамі́лія, ‑і, ж.
1. Род, шэраг пакаленняў, якія маюць аднаго продка. Старасвецкі панскі палац, старое гняздо радавітай польскай фаміліі, утуліўшы ў полаг цемры сваю вежу, панура вырысоўваецца на фоне цёмнага неба. Колас.
2. Уст. Сям’я, члены сям’і. Жыла пад гэту пару ў Сіўцы адна досыць цікавая фамілія. Зарэцкі. — І вось я пытаюся ў вас, — у голасе [Гелены] была відавочная пагроза, — ці сапраўды вы вырашылі назаўсёды парваць усе сувязі з гэтай фаміліяй. Караткевіч.
3. У Старажытным Рыме — сям’я разам з рабамі і кліентамі (у 1 знач.).
[Лац. familia.]
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
хао́с, ‑у, м.
1. У старажытнагрэчаскай міфалогіі — бязмерная прастора, бязмежная першабытная маса, з якой утварылася пасля ўсё існуючае.
2. перан. Беспарадак, неразбярыха. Залп у цэнтры абозу падняў яшчэ большы перапалох і хаос. Колас. На падаконніку — хаос кніг, газет, канспектаў лекцый, на спінцы крэсла — мой гарнітур. Дуброўскі. // Бязладнае змяшэнне чаго‑н., блытаніна. Была.. [сцежка] не дужа прыкметная ў гэтым хаосе скал, але ўсё ж абое [Іван і Джулія] ураз заўважылі яе і прыемна здзівілася. Быкаў. Маладому паэту наогул цяжка было разабрацца ў хаосе групак і школ польскай літаратуры. У. Калеснік.
[Грэч. cháos.]
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
чок, выкл.
1. Ужываецца гукапераймальна для абазначэння рэзкага, адрывістага гуку, які ўтвараецца пры ўдары аб што‑н. шкляное, металічнае, пры хадзьбе па бруку і пад. [Порхаўка:] — Гарэлачка заўсёды была халодненькай... Буль — буль — буль... На келіхах слязінкі... Чок!.. Люблю гэты звон!.. Гурскі. А друг? Як іскра, выбег ён: Вядзе гамонку з цеслярамі, Яны на зрубе тапарамі: Чок, чок. Прыемны мяккі звон. Бялевіч.
2. у знач. вык. Ужываецца паводле знач. дзеясл. чокаць 1 — чокнуць. — Я б яго — чок! — шчоўкнуў языком Сцёпка і прыжмурыў вока, нібы цэліўся з нагана. Хомчанка.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
ша́пачка, ‑і, ДМ ‑чцы; Р мн. ‑чак; ж.
1. Памянш. да шапка (у 1 знач.); маленькая або дзіцячая шапка. Між .. [дзецьмі] была і яе [Кацярыніна] пяцігадовая Марылька, чырванашчокая дзяўчынка ў доўгай сіняй сукенцы, з чырвонай шапачкаю-кульком на галаве. Якімовіч. На другім паверсе, у асобным пакоі, сястра памагла .. [Ярашу] надзець стэрыльны халат, шапачку, павязку і палатняныя бахілы вышэй калень. Шамякін.
2. Верхняя, расшыраная частка чаго‑н., што мае стрыжань, ножку і пад. Грыб рос на купінцы і выглядаў на свет невялікай, з пятак, рыжаватай шапачкай. Сіняўскі.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
пе́ред и пе́редо предлог с твор. пе́рад (кім, чым); пе́рада (употребляется только в сочетании: пе́рада мной); наравне с этим в значении: по сравнению с кем, чем переводится также оборотом у параўна́нні (з кім, чым);
пе́ред до́мом пе́рад до́мам;
пе́ред ним бы́ла откры́та дверь пе́рад ім былі́ адчы́нены дзве́ры;
пе́ред отъе́здом пе́рад ад’е́здам;
не на́до отступа́ть пе́ред тру́дностями не трэ́ба адступа́ць пе́рад ця́жкасцямі;
они́ ничто́ пе́ред ним яны́ нішто́ пе́рад ім (у параўна́нні з ім).
Руска-беларускі слоўнік НАН Беларусі, 10-е выданне (актуальны правапіс)
alight
I [əˈlaɪt]
v.i.
1) зыхо́дзіць; зла́зіць
to alight from a horse — саско́чыць з каня́
2) спуска́цца, садзі́цца (пра пту́шку)
The bird alighted on our window sill — Пту́шка се́ла на на́ша падвако́ньне
3) нечака́на натра́піць
I alighted on just the book I needed — Я нечака́на натра́піў на кні́гу, яка́я якра́з мне была́ патрэ́бная
II [əˈlaɪt]
adv., adj.
1) запа́лены, у вагні́
2) Figur. асьве́тлены
alight with happiness — сьвяці́цца ад шча́сьця
Ангельска-беларускі слоўнік (В. Пашкевіч, 2006, класічны правапіс)
recognition
[,rekəˈgnɪʃən]
n.
1) пазнава́льнасьць f.; пазна́ньне n.
She changed beyond recognition — Яна́ зьмяні́лася да непазнава́льнасьці
2) прызна́ньне n.
We insisted on complete recognition of our rights — Мы дамага́ліся по́ўнага прызна́ньня на́шых право́ў
The actor soon won recognition from the public — Акто́р ху́тка заваява́ў прызна́ньне ў гледачо́ў
in 1991 Belarus received recognition as an independent country — У 1991 го́дзе Белару́сь была́ прызна́ная незале́жнай дзяржа́вай
3) адзначэ́ньне (узнагаро́дай), ушанава́ньне n.
Ангельска-беларускі слоўнік (В. Пашкевіч, 2006, класічны правапіс)
so
1.
adv (гл)так, такі́м чы́нам, гэ́т(а)кім чы́нам
ist das (wirklich) ~? — ці гэ́та так (на са́май спра́ве)?
~ ist es! — (спра́ва ідзе́) менаві́та так!
ja ~!, ach ~! — вось як!
~ siehst du aus! — як бы не так!
~ méinte ich nicht — я так не хаце́ў
~ gut wie nichts — ама́ль што нічо́га
mag die Schuld noch ~ groß sein… — яко́й бы вялі́кай не была́ віна́…
sie war ~ glücklich — яна́ была́ так шча́сліва
~ étwas hábe ich nicht geséhen — я нічо́га тако́га яшчэ́ не ба́чыў
~ genánnt — гэ́так зва́ны
2.
cj
1) такі́м чы́нам, зна́чыць
er war nicht da, ~ kónnten wir ihn nicht spréchen — яго́ не было́, зна́чыць мы не маглі́ з ім пагавары́ць
2)
~ dass… — так што…
es war sehr spät, ~ dass ich ihn nicht spréchen kónnte — было́ на́дта по́зна, так што я не змог з ім пагавары́ць
3.
prtc у значэнні ўзмацняльнай часціцы:
~ ein Únglück! — яко́е няшча́сце!
Нямецка-беларускі слоўнік (М. Кур'янка, 2006, правапіс да 2008 г.)
Зе́рне ’семя; крупінка’. Рус. зерно́, укр. зерно́, зе́рня́, польск. ziarno, н.-луж. zerno ’зерне’, ’збожжа’, в.-луж. zorno, палаб. źornü ’зерне’, чэш., славац. zrno ’зерне’, ’збожжа’, чэш. zrní, славац. zrnie зборн. ’зерне’, славен. zrnọ, zrne, zrnje зборн. ’зерне’, ’зерне (асобнае)’, серб.-харв. зр̏но, зборн. зрње, балг. зъ̀рно, макед. зрно ’зерне (асобнае)’. Ст.-слав. зръно ’зерне’. Ст.-рус. зерно (XI ст.). Форма зерне першапачаткова была зборнай на ‑ьje ад zьrn‑o: zьrn‑ьje ці памянш. формай на ‑ęt‑: zьrn‑ę (параўн. другасныя памянш. зе́рнетка і зярня́тка). Аснова zьrn‑ роднасная літ. žìrnis ’гарошына’, лат. zir̂ns, ст.-прус. syrne, ням. Korn, лац. grānum ’зерне’. Фасмер, 2, 95–96, Шанскі, 2, З, 90; Махэк₂, 719; Скок, 3, 662–663. Zьrn‑ ўтворана з суфіксам ‑n‑ ад і.-е. кораня *gʼṛ‑ (гл. Покарны, 1, 390–391, дзе, аднак, слав. форм з ‑n‑ няма), які прадстаўлены ў рус. зреть ’спець’ (гл. зары́ць). Траўтман, 372, Фартунатаў, AfslPh, 4, 587; Мейе, Études, 447.
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
Ка́жны ’кожны’ (лаг., КЭС; мал., драг., Нар. словатв.), кажный ’тс’ (Бяльк., Грыг., Нас.), кажан ’тс’ (лаг., КЭС), кажен ’усякі’ (Нас.), кажэнь ’кожны’ (жытк., браг., Мат. Гом.), кажон (драг., Нар. словатв.), кажын ’тс’ (Мат. Маг., Сцяшк.), кажынный ’тс’ (віц., Нар. сл.; вілен., Нас.), кажнюткі ’кожны’ (ваўк., Сцяшк.). Укр. дыял. кажний (і памянш. формы), кажінний, рус. смал. кажан, дыял. кажинный, кажиный, кажин, кажней, кажний, кажный. Як паказваюць рус. (паўдн., паводле Даля, — укр.?) каждный, польск. każden, каш. kazdulny, пам.-славін. kouždèrï і інш., існавала тэндэнцыя да ўзмацнення абагульнення або ўдакладнення прасл. kažьdъjь суфіксальным спосабам. Паводле ESSJ, 2, 398, суф. ‑n(ъ)‑ быў устаўлены паміж асновай слова і суф. ‑jь. Калі ў групе зычных пасля заняпаду «ераў» знік галосны, група спрасцілася. Нягледзячы на тое што суфіксальна ўскладненыя формы зафіксаваны ў некалькіх паўн.-слав. мовах, можна думаць, што сепаратных сувязей не было і рэалізавана была агульная тэндэнцыя, якая і прывяла да вялікай колькасці варыянтаў ускладненага kažьdъjь. Адносна дублетнасці кажны/кожны былі розныя меркаванні, падрабязней гл. кожны. Аб прасл. kažьdъjь гл. кажды.
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)