Verbum

нале́жаць, -жу, -жыш, -жыць; незак.

1. каму. Быць, з’яўляцца ўласнасцю каго-, чаго-н., знаходзіцца ў распараджэнні каго-н.

Нетры зямлі належаць дзяржаве.

Будучае належыць моладзі.

2. да каго-чаго. Адносіцца да якой-н. групы, уваходзіць у склад чаго-н.

Н. да механізатараў.

3. каму-чаму. Быць уласцівым каму-, чаму-н.; заключацца ў кім-, чым-н.

Важная роля належыць культуры.

4. безас., каму. Падлягаць выплаце, выдачы за што-н.

Належыць заплаціць за нумар у гасцініцы.

5. безас., каму і без дап. Быць устаноўленым, вызначаным.

Паставым належыць мець пісталеты.

6. безас., з інф., каму. Быць неабходным.

Перш за ўсё належала сабраць насенне.

Дэпутату належала яшчэ раз сустрэцца з выбаршчыкамі.

◊

Як (і) належыць (разм.) — як патрэбна, як мае быць.

даста́ць, -а́ну, -а́неш, -а́не; -а́нь; зак.

1. што. Узяць што-н. такое, што знаходзіцца на адлегласці.

Д. талерку з паліцы.

2. да каго-чаго, што або чаго. Дацягнуцца, дакрануцца да чаго-н. аддаленага.

Д. рукой да бэлькі.

Д. дно ў рацэ.

3. Выняць, выцягнуць, набыць што-н., здабыць.

Д. кнігу з партфеля.

Д. асколак з раны.

4. што. Раздабыць што-н.

Д. білет у тэатр.

5. што і чаго. Нажыць што-н. непрыемнае (часцей пра здароўе; разм.).

Д. запаленне лёгкіх.

◊

Дастаць з-пад зямлі (разм.) — любым спосабам адшукаць.

Зімой лёду не дастанеш у каго (разм.) — пра вельмі скупога чалавека.

Крукам носа не дастанеш каму (разм.) — не падступішся да каго-н.

|| незак. дастава́ць, -таю́, -тае́ш, -тае́; -таём, -таяце́, -таю́ць.

дом, -а і -у, мн. дамы́, дамо́ў, м.

1. -а. Будынак для жылля або для размяшчэння ўстаноў.

Цагляны д.

2. -у. Кватэра, памяшканне, а таксама сям’я, людзі, што жывуць разам, іх гаспадарка.

Званілі з дому.

Збегся ўвесь д.

3. -а. Установа, што абслугоўвае якія-н. грамадскія патрэбы, а таксама памяшканне, дзе яна знаходзіцца.

Д. адпачынку.

Д. мадэлей.

Д. кнігі.

4. -у. Дынастыя, род.

Д.

Раманавых.

○

Жоўты дом (уст.) — бальніца для душэўнахворых.

Заезны дом — памяшканне для начлегу з дваром для коней.

|| памянш. до́мік, -а, мн. -і, -аў, м. (да 1 знач.) і дамо́к, -мка́, мн. -мкі́, -мко́ў, м. (да 1 знач.).

|| прым. дамавы́, -а́я, -о́е.

Д. камітэт.

○

Дамавая кніга — кніга для рэгістрацыі жыхароў якога-н. дома.

працава́ць, -цу́ю, -цу́еш, -цу́е; -цу́й; незак.

1. Займацца якой-н. працай, ажыццяўляць якую-н. дзейнасць.

П. у полі.

Хто працуе, той і мае (прыказка). Хто працуе, таму і шанцуе (прыказка). П. здзельна.

П. над помнікамі старой пісьменнасці (вывучаць іх). П. над сабой (удасканальваць сябе ў чым-н.). П. са слоўнікам.

2. Мець дзен. які-н. занятак, пасаду, служыць.

П. на фабрыцы.

П. у калгасе.

П. бухгалтарам.

3. на каго-што. Абслугоўваць каго-, што-н. сваёй працай.

П. на сябе.

Завод працаваў на абарону.

4. чым. Прыводзіць у дзеянне, кіраваць чым-н.

П. вёсламі.

П. рукамі і нагамі ў вадзе (плысці).

5. Знаходзіцца ў дзеянні, выконваць свае функцыі.

Матор працуе без перабояў.

Сэрца нармальна працуе.

расці́, расту́, расце́ш, расце́; расцём, расцяце́, расту́ць; рос, расла́, -сло́; незак.

1. Пра жывыя істоты, арганізмы: жывучы, павялічвацца.

Дзеці растуць.

Дрэвы растуць.

2. Праводзіць дзе-н., у якіх-н. умовах сваё дзяцінства, раннія гады жыцця.

Хлопчык рос у вёсцы.

3. (1 і 2 ас. не ўжыв.). Павялічвацца колькасна, у памерах, аб’ёме.

Расце ўраджай пшаніцы.

Расце попыт на тавары.

4. (1 і 2 ас. не ўжыв.). Мацнець, узмацняцца.

У душы расло незадавальненне.

Расце аўтарытэт.

5. Удасканальвацца, развівацца.

Ён расце як вучоны.

6. (1 і 2 ас. не ўжыв.). Аб раслінах: распаўсюджвацца, існаваць; знаходзіцца ў працэсе росту.

Мандарыны растуць на поўдні.

У садзе раслі толькі яблыні.

|| зак. вы́расці, -расту, -расцеш, -расце; -расцем, -расцеце, -растуць; вы́рас, -сла.