Пая́с, мн. л. паясэ́ ’пояс’, ’перакладзіна ў драўляным ложку’, ’брус паміж кроквамі’ (ст.-дар., Нар. сл.; Сл. ПЗБ), воран. ’клінападобны папярочны драўляны брусок для змацоўвання дзвярных дошак’ (Шатал.). Да по́яс (гл.). Пад уплывам лексемы пас націск на ‑я‑. Сюды ж паяся́сты ’паласаты’ (астрав., Сл. ПЗБ) — пад уплывам польск. pasiasty ’тс’, а воран. паяса́ваты (Сл. ПЗБ) ’тс’ — пад уздзеяннем польск. pasowaty ’тс’.
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
засу́нуць, -ну, -неш, -не; -су́нь; -нуты; зак., што.
1. Пасунуўшы, паставіць, пакласці ў што-н., за што-н., пад што-н., схаваць куды-н.
З. сякеру за пояс.
З. чамадан пад ложак.
З. шуфляду.
З. руку ў кішэню.
З. паперы ў стол.
2. Зачыніць, закрыць на засаўку (разм.).
З. дзверы на засаўку.
|| незак. засо́ўваць, -аю, -аеш, -ае.
Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (пад рэд. І. Л. Капылова, 2022, актуальны правапіс)
вы́махаць, ‑аю, ‑аеш, ‑ае; зак.
Разм. Вырасці, стаць высокім. На балоце трава вымахала ў пояс. Сабаленка. [Кандратовіч:] — Здаецца, яшчэ нядаўна пяшком пад стол хадзіў, а цяпер на цэлую галаву вымахаў вышэй за мяне! Паслядовіч.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
касе́ц, касца, м.
Той, хто косіць (травы, збажыну). Лёгка і хораша, спраўна і спорна ідуць у пракосе сапраўдныя касцы. Брыль. Па пояс трава парасла за ракой. Чакае касца яна з вострай касой. Муравейка.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
пераку́р, ‑у, м.
Разм. Кароткі перапынак для курэння. Новы знаёмы абвясціў перакур, .. заткнуў рабочыя рукавіцы за пояс і дастаў «Беламор». Няхай. Лагуновіч хрыплым голасам крыкнуў: «Канчай перакур!» і .. хутка пайшоў да машыны. Мележ.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
засу́нуць сов.
1. (поместить под что-л., внутрь чего-л.) засу́нуть, задви́нуть;
з. сяке́ру за по́яс — засу́нуть топо́р за по́яс;
з. шуфля́ду стала́ — засу́нуть (задви́нуть) я́щик стола́;
2. (закрыть задвижкой) задви́нуть, запере́ть;
3. (вложить, запрятать внутрь) засу́нуть, всу́нуть
Беларуска-рускі слоўнік, 4-е выданне (актуальны правапіс)
трапі́чны геагр trópisch; Trópen-;
трапі́чны по́яс die trópische Zóne, der trópische Gürtel;
трапі́чная ліхама́нка [тра́сца] Trópenfieber n -s
Беларуска-нямецкі слоўнік (М. Кур'янка, 2010, актуальны правапіс)
◎ Плясця́нка ’пояс, зроблены рукамі пры дапамозе дзвюх-трох драўляных палачак’ (Нік. Очерки). У выніку кантамінацыі лексем плесці і пляцёнка (гл.). Параўн. таксама плясцёнка (гл.).
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
распераза́цца, ‑перажуся, ‑пяражашся, ‑пяражацца; заг. расперажыся; зак.
1. Зняць з сябе тое, чым быў падперазаны (пояс, папругу, рэмень і пад.). Не пазіраючы ні на кога і тупнуўшы разы са два, Пракоп моўчкі расперазаўся і зняў сярмягу. Колас.
2. Разм. Расшпіліцца (пра пояс).
3. перан. Перастаць стрымліваць сябе; стаць недысцыплінаваным, нахабным. Прытым, Зусім расперазаўся [Кузьма], — Ідзе па вуліцы, шуміць, Бушуе, брэша і хаміць. Корбан. Цяпер, адганяючы непажаданы ўспамін, .. [Гукан] падумаў інакш, больш злосна: «Зазнаўся, няшчасны пісака... Расперазаўся». Шамякін.
•••
Хоць расперажыся — уволю, колькі хочаш.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
◎ Мыч ’папярочнае бярвенца (пояс) паміж вертыкальнымі слупамі калодзежа’ (Клім.; кобр., драг., іван., Лучыц-Федарэц, Сл. Брэс.); мыч, мычовиньне, ночовиньне ’пояс паміж дзвюма кроквамі’ (зах.-палес., Нар. сл.), мачы ’гарызантальныя папярочныя планкі, якія замацоўваюць раму ткацкага варштату’ (драг., Уладз.), польск. пазнаньск. miecze ’падпоркі слупкоў («дзядкоў») пад дахам’. З прасл. mbčb < imbk‑jь, — гэта аснова пашырана ў шматлікіх слав. словах, параўн. бел. замкнуць, замок, змыкаць (гл.) і інш. (Фасмер, 2, 631).
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)