зубча́сты, ‑ая, ‑ае.
1. З зубцамі, зуб’ем. Зубчастае кола. □ Ільночасальныя машыны спецыяльнымі зубчастымі шчоткамі аддзяляюць доўгае валакно ад кароткага. Рунец.
2. Які мае няроўныя, ломаныя абрысы. Узышоў месяц. Выразна выступілі зубчастыя верхавіны ёлак. Лынькоў. У вадзе люстравалася неба і зубчасты верх лесу. Чорны.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
перапе́рці, ‑пру, ‑прэш, ‑прэ; ‑пром, ‑праца; пр. перапёр, ‑перла; заг. перапры; зак.
Разм.
1. што. Перанесці, перацягнуць што‑н. з цяжкасцю на другое месца.
2. каго. Узяць верх, перамагчы ў спрэчках; пераканаць. Маці ведала нораў свае малодшае дачушкі: гэту не перапрэш! Васілевіч.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
сенажа́тка, ‑і, ДМ ‑тцы; Р мн. ‑так; ж.
Разм. Памянш. да сенажаць. Я бачыў, як вецер на полі гуляў, Зямлю ўзрываў і бярозкай хіляў, Заносіў пяском сенажаткі, лагчынкі, Ламаў на бярозцы жывыя галінкі. Купала. Затоплена сенажатка — Верх травы адно відаць. Колас.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
счаса́цца 1, счэшацца; зак.
Зняцца пры часанні. Счасалася два кілаграмы пуху.
счаса́цца 2, счэшацца; зак.
Стаць счасаным (пра верхні слой дрэва і пад.). Кара няроўна счасалася. // Стаць стаптаным (пра абцасы і пад.). Верх [чаравікаў] патрэскаўся.., а падэшва была цэлая, абцасы толькі счасаліся. Пташнікаў.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
Вярхоўка 1 ’вяршаліна (маладняку)’ (КТС), укр. верхівка ’вяршыня расліны’, рус. урал. верхо́вка ’вяршыня дрэва’. Утворана ад вярховы і суф. ‑к‑a. Да верх (гл.).
Вярхо́ўка 2 ’верхаводка, Leucaspius delineatus’ (Інстр. II, Нік.; Очерки; Жук., 214), рус. верховка: наўг., цвяр., басейн р. Волгі ’дробная рыба, якая плавае ў верхніх слаях вады, верхаводка’, польск. wierzchówka ’гатунак плоткі’. Паўн.-слав. інавацыя ўтвораная ад вярховы (vьrx‑ov‑ъ) і суф. ‑к‑a. Да верх (гл.).
Вярхо́ўка 3 ’вецер (на Азоўскім моры)’ (КТС). Запазычана з рус. мовы (пры перакладзе твораў К. Паўстоўскага).
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
Стрып ‘верх даху, месца, дзе сходзяцца скаты, вільчык, жолаб’ (Шушк.). Фанетычны варыянт да строп 2 (гл.). Сюды ж стрыплёўкі ‘чарацінкі ў страсе, напоўненыя сумессю мёду і пылку (наношваюць нейкія адзіночныя пчолы для сваіх лічынак’ (ТС).
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
праці́віцца, ‑ціўлюся, ‑цівішся, ‑цівіцца; незак.
Выказваць нязгоду, супраціўляцца. Пачалі будаваць дарогу праз балота. Старыя працівіліся, але моладзь не ўтаймавалася, пакуль не ўзяла верх. Чарот. Дзеду Талашу не сядзіцца ў хаце, але і ад хаты адрывацца не выпадае, тым болей, што бабка Наста працівіцца гэтаму. Колас.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
усцягну́цца, ‑цягнуся, ‑цягнешся, ‑цягнецца; зак.
Разм.
1. З цяжкасцю ўзысці, падняцца на верх чаго‑н. Ледзь усцягнуўся на зару. □ Стары давалокся да стала знясілены, усцягнуўся на край лавы і ўспёрся ўпалымі грудзямі на стол. Кірэенка.
2. Устаць, падняцца з пасцелі. Чаго ты ўсцягнуўся з тэмпературай?
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
шылава́ты, ‑ая, ‑ае.
Які мае востры, завостраны канец, верх. — Го! Падмога прыйшла! — схаваў у шылаватых вусах усмешку дзядзька Тодар. — Гэта добра, што вы самі, без брыгадзіравага нараду, з’явіліся. Даніленка. І вось ужо вёска. Шылаватыя чарапічныя дахі; вішні белыя і яблыні ў пеністай ружовай квецені. Ракітны.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
Вярхо́м ’конна’ (БРС), вярьхом ’тс’ (Бяльк.), укр. верхом, рус. верхом, польск. wierzchem ’тс’. Узнікла як адгалінаваны амонім з дзеепрыслоўя верхам (< vьrx‑ъmь) ’зверху, наверсе’, якое ўяўляе сабой творны склон адзіночнага ліку ад верх (Шанскі, 1, В, 70).
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)