Валы́ндацца ’хадзіць без работы’ (Арх. Бяльк.). Гл. валанда.
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
аблу́плены, ‑ая, ‑ае.
1. Дзеепрым. зал. пр. ад аблупіць.
2. у знач. прым. Без верхняга слоя, без покрыва, аблезлы. Сашка заўсёды насіў з сабою гармонік: старэнькі, аблуплены, хрыпаты. Пянкрат.
•••
Ведаць як аблупленага гл. ведаць.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
пуць, ‑і, м.
Чыгуначная або трамвайная каляя. Уздыхнуў паравоз парай і без гудкоў, без свісткоў выбраўся на галоўны пуць. Лынькоў. Доўгімі саставамі запруджаны ўсе станцыйныя пуці, эшалоны стаяць і на падыходзе да станцыі. Навуменка.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
самаву́к, ‑а, м.
Разм.
1. Тое, што і самавучка. І быў [Перапечка] акцёрам, сапраўдным народным акцёрам-комікам, хоць і самавукам. Ракітны.
2. у знач. прысл. самаву́кам. Самастойна, без сістэматычнага навучання, без кіраўніка. Авалодаць граматай самавукам.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
санда́лі, ‑яў; адз. сандаля, ‑і, ж.
1. У старажытных грэкаў і рымлян — абутак з драўлянай або скураной падэшвай без абцасаў, якая прымацоўвалася да нагі раменьчыкамі.
2. Лёгкія летнія туфлі без абцасаў, якія зашпільваюцца раменьчыкамі.
[Н.-грэч. sandalion.]
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
слязлі́васць, ‑і, ж.
Уласцівасць слязлівага (у 1, 2 знач.). Усе тыя пісьмы .. [Алёша Касцянок] знішчыў. Потым напісаў гэта, як яму здавалася, мужнае, без дзявочай слязлівасці і сентыментальнасці, без дзіцячай наіўнасці, зусім па-даросламу напісанае пісьмо. Шамякін.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
род, -у, М -дзе, мн. -ы, -аў, м.
1. Асноўная грамадская арганізацыя першабытнаабшчыннага ладу, аб’яднаная сваяцтвам і агульнасцю гаспадаркі.
Старэйшына роду.
2. Рад пакаленняў, якія паходзяць ад аднаго продка, а таксама ўвогуле пакаленне.
Са знатнага роду.
Весці свой р. ад каго-н. (паходзіць ад каго-н.). Родам гараджанін. 3 роду ў р. (з пакалення ў пакаленне). Без роду, без племені (пра чалавека невядомага паходжання; уст.). Ні роду ні племені (пра чалавека адзінокага, без родных; уст.). Гэта ў іх у родзе (па спадчыннасці). Р. чалавечы (людзі).
3. У сістэматыцы жывёл і раслін: група, якая аб’ядноўвае некалькі відаў, што валодаюць агульнымі прыметамі.
◊
Ад (з) роду (разм.) — ад самага нараджэння.
На раду напісана што (разм.) — прадвызначана.
Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (пад рэд. І. Л. Капылова, 2022, актуальны правапіс)
апусці́цца, -ушчу́ся, -у́сцішся, -у́сціцца; зак.
1. Перамясціцца ў больш нізкае становішча; знізіцца.
Бусел апусціўся на луг.
2. на што і без дап. Наблізіўшыся да паверхні зямлі, ахінуць, ахутаць што-н.
Вячэрні змрок апусціўся на горад.
3. без дап. Спусціўшыся, перагарадзіць доступ куды-н.
Заслона апусцілася.
Шлагбаум апусціўся.
4. перан. Перастаць клапаціцца пра свой знешні выгляд, дрэнна паводзіць сябе ў маральных адносінах.
Апусціўся чалавек.
|| незак. апуска́цца, -а́юся, -а́ешся, -а́ецца.
|| наз. апушчэ́нне, -я, н.
Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (пад рэд. І. Л. Капылова, 2022, актуальны правапіс)
пра́жыць, -жу, -жыш, -жыць; -жаны; незак.
1. што. Апрацоўваць моцным жарам перад спажываннем.
П. арэхі.
2. (1 і 2 ас. не ўжыв.), каго-што і без дап. Моцна пячы (пра сонца, полымя і пад.).
Цэлы дзень пражыла сонца.
3. (1 і 2 ас. не ўжыв.), каго і без дап., перан. Мучыць, выклікаць смагу.
Яго пражыла смага.
|| зак. спра́жыць, -жу, -жыш, -жыць; -жаны (да 1 знач.).
|| наз. пра́жанне, -я, н. (да 1 і 2 знач.).
Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (пад рэд. І. Л. Капылова, 2022, актуальны правапіс)
прайгра́ць, -а́ю, -а́еш, -а́е; -а́ны; зак.
1. што і без дап. Пацярпець няўдачу ў гульні, спаборніцтве, спрэчцы і пад.
П. матч.
П. у спрэчцы.
2. што. Пазбавіцца чаго-н. у выніку азартнай гульні; прагуляць.
П. грошы.
3. што і без дап. Сыграць, выканаць.
П. пласцінку.
Аркестр прайграў уверцюру.
4. Правесці які-н. час, іграючы на чым-н.
П. дзве гадзіны на раялі.
|| незак. прайграва́ць, -раю́, -рае́ш, -рае́; -раём, -раяце́, -раю́ць (да 1—3 знач.).
Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (пад рэд. І. Л. Капылова, 2022, актуальны правапіс)