АРБАРЫЦЫ́ДЫ
[ад лац. arbor дрэва + ...цыд(ы)],
хімічныя рэчывы, якія знішчаюць дрэвавую расліннасць і хмызнякі. Арбарыцыдамі з’яўляюцца эфіры і солі паліхлорзмяшчальных фенаксівоцатнай і амінапікалінавай кіслот. Выкарыстоўваюць арбарыцыды для знішчэння дрэвавай расліннасці на пашах, сенажацях (апырскваюць парасткі, глебу, свежыя пні ці наносяць на кару дрэў), а таксама для хім. падсушвання дрэў на корані. Таксічныя для жывёл і чалавека рэчывы.
т. 1, с. 457
Беларуская Энцыклапедыя (1996—2004, правапіс да 2008 г., часткова)
АБУ́-ЛЬ-ГАЗІ́ Бахадур-хан
(12.8.1603, г. Ургенч, Узбекістан — сак. 1664),
узбекскі пісьменнік, гісторык. Хівінскі хан. У творах («Радаслоўная туркменаў» і «Радаслоўнае дрэва цюркаў») ёсць каштоўныя звесткі пра жыццё і гісторыю розных плямёнаў Сярэдняй Азіі, шэраг нар. легендаў, паданняў, прымавак і прыказак.
Літ.:
Кононов А.Н. Родословная туркмен. Соч. Абу-л-Гази хана хивинского. М.; Л., 1958.
т. 1, с. 47
Беларуская Энцыклапедыя (1996—2004, правапіс да 2008 г., часткова)
ВІ́ЦЕБСКАЯ УВЯДЗЁНСКАЯ ЦАРКВА́.
Існавала ў Віцебску ў 17 ст. Пабудавана з дрэва ў традыцыях Віцебскай школы дойлідства. Складалася з 3 аб’ёмаў: 2-яруснага цэнтр. чацверыковага, завершанага 4-схільным дахам, гранёнай апсіды з шатровым дахам, чацверыковай званіцы, завершанай ізбіцай і шатровым дахам з купалам. Усе дахі ўвянчаны купальнымі галоўкамі на светлавых барабанах. Вядомая з «Чарцяжа» Віцебска 1664.
т. 4, с. 224
Беларуская Энцыклапедыя (1996—2004, правапіс да 2008 г., часткова)
ЛА́ДАН
(ад грэч. ladanon),
пахучая смала, што выдзяляецца некаторымі раслінамі сям. ладаннікавых і бурзеравых. Мае ў сабе камедзі, эфірныя алеі, горычы і інш. Часткова растваральны ў вадзе і арган. растваральніках; пры награванні ўзганяецца. Л. атрымліваюць падсочкай пераважна ладаннага дрэва і басвеліі свяшчэннай (Усх. Афрыка і ПдЗ Аравійскага п-ва). Выкарыстоўваецца для пахучых курэнняў у рэліг. абрадах, у парфуме.
т. 9, с. 95
Беларуская Энцыклапедыя (1996—2004, правапіс да 2008 г., часткова)
сарцаві́на, ‑ы, ж.
1. Унутраная частка сцябла (ствала) або кораня раслін. Ссеклі злыдні дзіва-дрэва, Сэрца вынялі з яго, Каб не чулі болей спеву Найдзіўнейшага таго, А дубок без сарцавіны Злосна кінулі на дол. Колас. Дзесяць год! За гэты тэрмін дрэва Дзесяць раз убор зялёны зменіць, Дзесяць пакаленняў салаўіных Выкалыша на сваіх галінах, Дзесяць залатых кругоў адложыць, Як пярсцёнкаў, каля сарцавіны. Танк. // Унутраная накрытая абалонкай частка плода. Сарцавіна яблыка.
2. Сярэдняя частка, сярэдзіна чаго‑н. Хрусне, расколецца [камень] Напалавіну, — Блісне слязінкай Слюда сарцавіны... Лойка. // перан. Аснова, сутнасць чаго‑н.; асяродак. [Наталля Іванаўна:] — Ты [Валера] ва ўсім старайся асяродак разгледзець, сарцавіну. Місько.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
тлен, ‑у, м.
Уст.
1. Тленне, гніенне, распад, разбурэнне. Падлога струхлела, аб’ехалі сцены, Мышам больш няма чаго грызці, І вее адтуль гнілатою і тленам. Ставер.
2. Тое, што разбурылася ці разбураецца. Вайна ахапіла свет, руйнавала дзяржавы і гарады, зялёныя краі ператварала ў зону пустыні і тлену. Карпаў. // Прах. Я не таму спыніўся ля парога, што тут, як кажуць, храм самога бога. І не таму, што нечы знатны тлен замураваны ў тоўшчы гэтых сцен. А. Вольскі. // перан. Тое, што недаўгавечна, не мае сапраўднай каштоўнасці. Дрэва без лісцяў хоць і ўсыхае, але ўсё ж астаецца дрэвам. Лісці ж без дрэва — тлен, нішто... Сачанка.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
напалі́ць, -палю́, -па́ліш, -па́ліць; -па́лены; зак.
1. што і ў чым. Нагрэць паленнем¹ (у 4 знач.).
Н. у хаце.
2. што. Нагрэць да вельмі высокай тэмпературы.
Н. жалеза.
3. чаго. Нагатаваць у нейкай колькасці шляхам перапальвання.
Н. вугалю з дрэва.
4. чаго. Расходаваць у нейкай колькасці (разм.).
Н. электрычнасці на сто рублёў.
|| незак. напа́льваць, -аю, -аеш, -ае.
|| наз. напа́л, -у, м. і напа́льванне, -я, н.
Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (І. Л. Капылоў, 2022, актуальны правапіс)
панэ́ль, -і, мн. -і, -ей і -яў, ж.
1. Дарожка для пешаходаў па баках вуліцы; тратуар.
2. Драўляная абшыўка або афарбоўка (першапачаткова — пад дрэва) ніжняй часткі сцен памяшкання (спец.).
Панэлі, размаляваныя пад дуб.
3. У зборным будаўніцтве: жалезабетонная або драўляная пліта, якая з’яўляецца гатовым элементам збудавання (спец.).
4. перан. У некаторых выразах: пра занятак прастытуцыяй.
Пайсці на п. (стаць прастытуткай).
|| прым. панэ́льны, -ая, -ае.
Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (І. Л. Капылоў, 2022, актуальны правапіс)
грунт, -у, М -нце, мн. грунты́, -о́ў, м.
1. Глеба, зямля.
Гліністы г.
2. Цвёрдае дно пад вадой.
Убіць па́лі ў г.
3. Слой рэчыва, якім пакрыта палатно ці дрэва, прызначаныя для жывапісу.
Нанесці г. на палатно.
4. перан. Тое галоўнае, на чым асноўваецца, грунтуецца што-н.
|| прым. грунтавы́, -а́я, -о́е (да 1 і 3 знач.).
Грунтавыя воды.
Грунтавая дарога (не брукаваная). Грунтавыя фарбы.
Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (І. Л. Капылоў, 2022, актуальны правапіс)
прывяза́ць, -яжу́, -я́жаш, -я́жа; -яжы́; -я́заны; зак.
1. што і да чаго. Прымацаваць, завязваючы.
П. лейцы да канавязі.
2. каго-што да каго-чаго. Прымацаваць, злучаючы рэменем, вяроўкай і пад.
П. каня да дрэва.
3. перан., што да чаго. У думках злучыць, суаднесці з чым-н.
П. пабудову да мясцовасці.
|| незак. прывя́зваць, -аю, -аеш, -ае.
|| наз. прывя́зка, -і, ДМ -зцы, ж. і прывя́званне, -я, н.
Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (І. Л. Капылоў, 2022, актуальны правапіс)