Дзяржаўны лад, пры якім вярхоўная неабмежаваная ўлада належыць цару; царскі рэжым. Частка думскіх дэпутатаў.. прапанавала звярнуцца з думскай трыбуны да ўсіх сялян з заклікам аказаць дапамогу думе ў барацьбе з царызмам.Колас.Таксама, як і ўкраінскі народ, стагнаў наш народ пад ярмом польскіх паноў і царызму.Купала.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
ула́даж., в разн. знач. власть; (господство — ещё) влады́чество ср.;
вае́нныя ўла́ды — вое́нные вла́сти;
мясцо́вая ўла́да — ме́стная власть;
у. старшыні́ — власть председа́теля;
бацько́ўская ўла́да — роди́тельская власть;
у. сло́ва — власть сло́ва;
перавышэ́нне ўла́ды — юр. превыше́ние вла́сти;
пад ~дай Ры́ма — под вла́стью (влады́чеством) Ри́ма;
◊ стра́ціць ~ду над сабо́й — потеря́ть власть над собо́й;
стырно́ ўла́ды — выс. бразды́ правле́ния;
узя́ць ~ду — встать у вла́сти
Беларуска-рускі слоўнік, 4-е выданне (2012, актуальны правапіс)
Воласць (БРС, Нас., Бяльк., Яшк.). Рус.во́лость, укр.во́лость, ст.-рус.волость ’вобласць, тэрыторыя, дзяржава, улада’, ст.-бел.во́лость ’воласць’, ст.-слав.власть, польск.włość, чэш.vlast, славац.vlasť ’айчына’, серб.-харв.вла̑ст, славен.lȃst, род. скл. lastȋ ’уладанне, маёмасць’, балг.власт ’улада’. Прасл.volstь < voldtь (< уладаць) (Махэк₂, 693; Скок, 3, 604). Роднасныя: лат.vàlsts ’дзяржава’, літ.valsčius ’воласць’ (Траўтман, 340 і наст.; Буга, РФВ, 75, 133 і наст.; Фасмер, 1, 344). Некалькі інакш аб словаўтварэнні КЭСРЯ (65) і Шанскі (1, В, 151 і наст.), якія выводзяць ад *volda ’ўлада’ з дапамогай суф. ‑tь: *voldtь > volstь > volostь.
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
выкана́ўчы, ‑ая, ‑ае.
1. Які ажыццяўляе выкананне рашэнняў, пастаноў заканадаўчых органаў, практычна кіруе чым‑н. Выканаўчая ўлада. Раённы выканаўчы камітэт.
2. Які мае адносіны да выканаўцы (у 2 знач.). Выканаўчае майстэрства. □ Побач з апісаннем тыпаў казачнікаў.. М. Федароўскі падае найбольш характэрныя рысы індывідуальнай выканаўчай манеры некаторых апавядальнікаў.Саламевіч.
•••
Выканаўчы лістгл. ліст 2.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
ула́да, -ы, ДМ -дзе, ж.
1.адз. Права і магчымасць распараджацца кім-, чым-н., падпарадкоўваць сваёй волі.
Бацькоўская ў.
Перавысіць уладу.
Выпусціць каго-, што-н. з-пад сваёй улады.
Траціць уладу над сабой (губляць самакантроль). Быць ва ўладзе або пад уладай каго-, чаго-н. (пад уздзеяннем, уплывам; кніжн.). Пад уладай пачуццяў (перан.).
2.адз. Палітычнае панаванне, дзяржаўнае кіраванне і яго органы.
Вярхоўная ў.
Выканаўчая ў.
Быць ва ўладзе.
Прыйсці да ўлады.
3.мн. -ы, ула́д. Асобы з урадавымі і адміністрацыйнымі паўнамоцтвамі.
Мясцовыя ўлады.
◊
Ваша ўлада — рабіце, што хочаце, ваша справа.
Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (І. Л. Капылоў, 2022, актуальны правапіс)
цэнтра́льны, -ая, -ае.
1. Які з’яўляецца цэнтрам (у 1 знач.).
2. Які знаходзіцца, размешчаны ў сярэдзіне, у цэнтры.
Цэнтральная вуліца.
3. Галоўны, кіруючы.
Цэнтральная ўлада.
4. Асноўны, найбольш істотны.
Цэнтральная тэма.
5. Які прыводзіць у дзеянне, абслугоўвае ўсю сістэму.
Цэнтральнае ацяпленне.
○Стрэльба цэнтральнага бою — стрэльба, якая зараджаецца з задняй (казённай) часткі ствала.
Цэнтральная нервовая сістэма — асноўная частка нервовай сістэмы ў пазваночных і чалавека, якая складаецца з галаўнога і спіннога мозга.
Цэнтральны вугал — вугал, утвораны двума радыусамі якой-н. акружнасці.
|| наз.цэнтра́льнасць, -і, ж. (да 2 і 3 знач.).
Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (І. Л. Капылоў, 2022, актуальны правапіс)
sovereignty[ˈsɒvrənti]n.fml
1. найвышэ́йшая ўла́да;
the sovereignty of the people ула́да, яка́я нале́жыць наро́ду
encroach upon smb.’s sovereignty рабі́ць зама́х на права́ чыйго́-н. суверэнітэ́ту
Англійска-беларускі слоўнік (Т. Суша, 2013, актуальны правапіс)
royal
[ˈrɔɪəl]
adj.
1) карале́ўскі
the royal family — карале́ўская сям’я́
royal power — карале́ўская ўла́да
2) Figur. пы́шны, карале́ўскі
3) высакаро́дны
royal metals — высакаро́дныя мэта́лы
Ангельска-беларускі слоўнік (В. Пашкевіч, 2006, класічны правапіс)
ажыццяві́ць, ‑яўлю, ‑явіш, ‑явіць; зак., што.
Здзейсніць, выканаць на практыцы; зрабіць рэальнасцю. Ажыццявіць велічныя планы пабудовы камунізма. □ Савецкая ўлада нацыяналізавала прамысловасць, чыгункі, банкі, зямлю. Яна ліквідавала памешчыцкае землеўладанне і ажыццявіла спрадвечную мару сялянства аб зямлі.Праграма КПСС.І наша пакаленне маладое, Якое выстаяла пад цяжарам, Ажыццявіць з настойлівасцю тое, Што наспявала ў бацькоўскіх марах.Аўрамчык.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
бест
(перс. best)
заснаванае на даўнім звычаі права недатыкальнасці некаторых месцаў у Іране (мячэцей, дамоў вышэйшага духавенства, іншаземных пасольстваў), адкуль чалавек, якога праследуе ўлада, не можа быць узяты сілай.
Слоўнік іншамоўных слоў (А. Булыка, 1999, правапіс да 2008 г., часткова)