ка́лій, ‑ю, м.
Хімічны элемент, метал серабрыста-белага колеру.
•••
Марганцавакіслы калій — каліевая соль марганцавай кіслаты ў выглядзе цёмна-фіялетавых крышталяў.
[Араб. kali.]
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
флагшто́к, ‑а, м.
Шост для пад’ёму флага. А сёння паміж цёмна-сініх сосен на высокім флагштоку ўзвіўся чырвоны сцяг. Грахоўскі.
[Гал. vlagstok.]
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
По́начы ’ноччу, уночы’ (ТСБМ, Касп.), ’апоўначы, сярод ночы’ (Сл. ПЗБ), по́начы ’тс’ (ТС), ’цёмна’ (Клім., Жыв. НС), по́вночы ’тс’ (Жыв. НС). Укр. по́ночі ’цёмна’, ’у цемры’. Ад *па пачы ’ўначы’, з далейшым развіццём семантыкі да ’цёмна’, дзе па/по мае значэнне ’пры’, параўн. по́дню ’ў дзённы час’, г. зн. ’пры дзённым святле’ (Варл.). Цікавую паралель уяўляе серб. дыял. по̏ноћи ’ноччу’, паводле якога ўтворана по̏дне(в)и ’днём’ (Мілеціч, СДЗб, 9, 434); параўн., аднак, по́ноћ ’сярэдзіна ночы’, што адпавядае прасл. *polъnoktь (гл. поўнач), на думку Вукавіча (ЈФ, 17, 77) — другаснае, утворанае ад поноћи. Да ноч (гл.), параўн. яшчэ *паначота (гл.). Інакш Цыхун (Загароддзе–2, 112), за зыходную прымае форму з паў- (пов‑): по́внучэ на улыцэ, першапачаткова ’поўнач, сярэдзіна ночы’, з якога развілося значэнне ’цёмна’, чаму пярэчыць ЕСУМ (4, 470): укр. по́вночі з по́ночі пад уплывам пі́вніч ’сярэдзіна ночы’.
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
бістр
(фр. bistre)
цёмна-карычневая акварэльная фарба.
Слоўнік іншамоўных слоў (А. Булыка, 1999, правапіс да 2008 г., часткова)
Паліса́ндр ’каштоўная цвёрдая цёмна-ружовая або чырванавата-карычневая драўніна некаторых трапічных дрэў’ (ТСБМ). З рус. палиса́ндр < франц. pallisandre (ССРЛЯ, 9, 62).
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
бардо́ 1, нязм., н.
Гатунак чырвонага віна (паводле назвы французскага горада Бардо).
бардо́ 2, нязм. прым.
Цёмна-чырвоны. Сукенка колеру бардо.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
ві́шня, ‑і; Р мн. ‑шань; ж.
1. Садова-ягаднае дрэва сямейства ружакветных з цёмна-чырвонымі костачкавымі пладамі.
2. Плод гэтага дрэва.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
цыганава́ты, ‑ая, ‑ае.
Падобны на цыгана. Другі [хлопец] — цыганаваты, кучаравы, з сухарлявай, загарэлай патыліцай, на якой цёмна ільснілася западзінка-равок. М. Стральцоў.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
яно́т, ‑а, М яноце, м.
1. Невялікі драпежны звярок з цёмна-жоўтым густым футрам.
2. Футра гэтага звярка. Каўнер з янота.
[Ад лац. geneta.]
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
◎ Паціні́к ’асоба, якая падслухоўвае, падглядвае’ (КЭС, лаг.). Утварылася ад + патаемны, якое пры ад’ідэацыі выразу па цямне ’калі цёмна’ відазмянілася ў + пацямнік > паціны.
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)