наплява́ць, ‑плюю, ‑плюеш, ‑плюе; ‑плюём, ‑плюяце; зак.
1. Плюнуць некалькі разоў куды‑н., на што‑н. Напляваць на падлогу.
2. чаго. Выкінуць з рота пляўкамі нейкую колькасць чаго‑н. Напляваць шкарлупін.
3. перан. Разм. Аднесціся нядбайна, раўнадушна або з пагардай да каго‑, чаго‑н. Напляваць на справу. Напляваць на работу. □ [Люба:] — Я трымала на руках дзіця і сказала старому, што гэта яго ўнук. Паверыў ён ці не паверыў, але прагнаў мяне. .. Больш я там ужо не была. Наплявала. Чорны.
4. толькі ў форме інф. напляваць у знач. вык., каму. Разм. Выказванне поўнай абыякавасці або пагарды. [Генадзь:] — Будыка не баіцца, што пра яго скажуць. Я так бачу: напляваць яму на вашу камісію. Шамякін. [Расказчык:] — Галосяць яны цяпер, небаракі, так, што, здаецца, каменнае сэрца не вытрымае. А пану і суддзям напляваць на чужое гора. Якімовіч.
•••
Напляваць у душу — вельмі абразіць, насмяяцца, пакрыўдзіць.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
Аху́хцінацямненькі выкл. ’уздых аблягчэння пасля фізічнай нагрузкі’ (полац., Садоўскі, вусн. паведамл.). Складанае ўтварэнне, у якім можна вылучыць наступныя элементы: а‑хух‑ці‑на‑ця‑мненькі, дзе а прыстаўное; хух адпавядае выкл. ’ах, ох’ (КСП); ці па паходжанню асабовы энклітычны займеннік дав. скл. адз. л. 2‑й асобы; на няяснага паходжання, магчыма, узмацняльная часціца тыпу рус. ‑на ў эвона ’вось’, звязаная з займеннікам *onъ, Фасмер, 4, 513; ця па паходжанню асабовы энклітычны займеннік він. скл. адз. л. 2‑й асобы, параўн. а́хця мне выкл. ’гора мне!’ (дзісн., Рам. 8, 519); мненькі займеннік мне з экспрэсіўнай суфіксацыяй, характэрнай для такога тыпу выклічнікаў, параўн. авохцінькі, ахці мненюшкі, ацінькі (ад аці ’дзякую’, гл.), «спешчаныя» формы тыпу спатанькі (ад спаць) і інш., гл. Карскі 2-3, 64, пры гэтым магчыма народнаэтымалагічнае збліжэнне канца слова і цёмны, цёмна, параўн. запісы а вой цямней выкл. ’выказванне незадавальнення’, якія Клопава (Лінгв. зб., 143) выводзіць з авохці мне і пад.
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
гром (род. гро́му) м., в разн. знач. гром;
◊ як з гро́му — как снег на́ голову;
як г. з я́снага не́ба — как гром среди́ я́сного не́ба;
з вялі́кага гро́му малы́ дождж — погов. гора́ родила́ мышь;
паку́ль г. не гры́мне, мужы́к не перахры́сціцца — посл. пока́ гром не гря́нет, мужи́к не перекре́стится
Беларуска-рускі слоўнік, 4-е выданне (актуальны правапіс)
Пе́каць 1 ’біць чым-небудзь, што выдае глухі гук, напр., пранікам’ (Нас.), ’біць пранікам бялізну’ (рас., Шатал.), пе́канне ’ладаванне, укладванне’: мяшкоў на калёсы пеканне (Нас.). Рус. пск., цвяр. пек! ’плясь! шлёп!’, пе́кать ’біць; мітусіцца’, славен. pekáti ’біць аб дошку для прання бялізны; злёгку таўчы; біцца, важдацца, валтузіцца; сварыцца’. Гукапераймальнае; з іншым вакалізмам гл. пя́каць ’тс’; параўн. літ. pýkšt ’лясь’, лат. paukš ’тс’, эст. (teineteist) peks‑ma ’біцца’.
Пе́каць 2: ткаць гора ’гараваць’ (Гарэц.), пе́къць, пе́къцца ’цяжка працаваць, душыцца працай’ (міёр., Нар. лекс.), пе́кацца ’гатавацца, мець вялікія і цяжкія турботы’ (ТС). Да папярэдняга, параўн. паралельныя ўтварэнні пад пя́каць ’біць’ і ’цяжка працаваць’ (гл.). Параўн. таксама пекелява́ць, пеклава́цца (гл.), хутчэй за ўсё, пад уплывам пе́кла.
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
ах, выкл.
1. Перадае спалох, нечаканае здзіўленне, неспадзяваную радасць і іншыя пачуцці; тое, што і вой. [Рыгорка:] — Ах, аладачкі якія вашы смачныя! Як вы іх рабілі? Краўчанка. Ах, як хораша жыць, Як хочацца жыць, Як прагне сэрца зорных начэй. Кірэенка. // Перадае здагадку, думку і пад., што прыйшло нечакана; тое, што і а 4 (у 1 знач.). Ах, прыпомніў: бачыў я калісьці На вайне дзяўчынку ў шынялі. Смагаровіч.
2. Перадае пачуццё гора, шкадавання. [Стасік:] — Ах, каб тут была мама! — Хлопчык азірнуўся назад, але мамы няма. Гарбук. // Перадае пачуццё абурэння, гневу. Ах, каб вас ваўкі з’елі — закрычаў дурань на сабак і кінуўся наўцёкі. Якімовіч.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
sorrow1 [ˈsɒrəʊ] n.
1. (at/for/over) сму́так, скру́ха, журба́, журбо́та, сум;
public/national sorrow усенаро́дны сму́так;
a look of sorrow су́мны по́зірк;
cause a great deal of sorrow to smb. прыно́сіць вялі́кае го́ра каму́-н.;
feel sorrow for smb. сумава́ць па кім-н.;
in sorrow and in joy у го́ры і ра́дасці;
I say this more in sorrow than in anger. Я гавару гэта не таму, што злуюся, а таму, што гэта мяне засмучае;
He has had many sorrows in his life. Ён хлябнуў гора за сваё жыццё.
2. жа́ласлівасць, спачува́нне;
express sorrow at/for smth. выка́заць спачува́нне нако́нт чаго́-н.;
to my sorrow на жаль
3. pl. sorrows паку́ты;
the road of sorrows крыжо́вы шлях, хаджэ́нне па паку́тах
Англійска-беларускі слоўнік (Т. Суша, 2013, актуальны правапіс)
накруці́ць, ‑кручу, ‑круціш, ‑круціць; зак., што і чаго.
1. Навіць, наматаць на што‑н. Накруціць нітак на шпульку. □ [Саньку] чамусьці то хацелася накруціць на палец і выскубнуць з галавы пасму сваіх саламяных валасоў, то адарваць сабе чырвонае вуха. Сяркоў.
2. Навінціць на што‑н. Накруціць гайку на болт.
3. Насвідраваць адтулін, дзірак.
4. перан. Разм. Вельмі ўскладніць што‑н., нарабіць чаго‑н. лішняга, непатрэбнага. Накруцілі калідораў — Навасельцам проста гора: У пакой пакуль прабіўся — Разоў восем заблудзіўся. Гілевіч. Тут, адным словам, вельмі трэба падумаць .., бо ў гарачцы такога можна накруціць, што потым.. ніякае рады не дасі. Савіцкі.
5. Разм. Прывесці ў дзеянне спружыну якога‑н. механізма. Ігнась накруціў гадзіннік, навёў званок, каб не праспаць, і таксама лёг. Пальчэўскі.
•••
Накруціць вушы — пакараць каго‑н., пацягаўшы за вушы.
Накруціць хвост — даць наганяй, прабраць каго‑н. за што‑н.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
нагавары́ць, ‑вару, ‑верыш, ‑верыць; зак.
1. чаго і без дап. Сказаць многа чаго‑н. Нагаварыць непрыемнасцей. □ Дзед раптам спахапіўся і змоўк, нібы баючыся, што нагаварыў лішняга. Шуцько. Ну і гора з гэтай Касяй! Нагаворыць за траіх, Нашуміць за семярых! Агняцвет.
2. на каго і без дап. Узвесці паклёп, напляткарыць. [Папас:] — Ну і нагаварыў жа сам нехта, дык нагаварыў. Мана ўсё гэта. Галавач. — Чуў я, жаніцца збіраешся? — Маліны светла-шэрымі праніклівымі вачыма дапытліва і з хітрынкай паглядзеў на Тураўца. — Паклічаш? .. Яны сціхлі. Туравец падумаў, хто б гэта мог нагаварыць на яго. Мележ.
3. што. Запоўніць (пласцінку, плёнку і пад.) якім‑н. тэкстам. Нагаварыць пласцінку.
4. што. Разм. У забабонных людзей — нашаптаць заклінанняў на што‑н.
•••
Нагаварыць сорак бочак арыштантаў — расказаць шмат неверагодных гісторый.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
Únglück
n -(e)s, -e няшча́сце, бяда́, бе́дства, напа́сць
ein berúfliches ~ — няшча́сны вы́падак на вытво́рчасці
~ über ~ — бяда́ за бядо́ю
~ stíften — прыно́сіць бяду́ [го́ра]
j-n ins ~ stürzen [bríngen*, tréiben*] — наклі́каць бяду́ на каго́-н.
ihn hat ein schwéres ~ getróffen — яго́ напатка́ла вялі́кае го́ра
das ist ében das ~! — вось дык бяда́!
Нямецка-беларускі слоўнік (М. Кур'янка, 2006, правапіс да 2008 г.)
наве́рх
1. нареч. (на верхнюю часть чего-л.) наве́рх;
занясі́це н. — занеси́те наве́рх;
вы́лезці з я́мы н. — вы́лезть из я́мы наве́рх;
2. нареч. (ввысь) наве́рх, вверх;
гля́нуць н. — взгляну́ть наве́рх (вверх);
3. нареч. нару́жу;
вы́вернуць шэ́рсцю н. — вы́вернуть ше́рстью нару́жу;
смала́ вы́ступіла н. — смола́ вы́ступила нару́жу;
4. нареч., горн. на-гора́;
5. нареч., перен. наве́рх, нару́жу;
пра́ўда ўсплыве́ н. — пра́вда всплывёт наве́рх (нару́жу);
6. предлог с род. пове́рх;
н. саро́чкі — пове́рх соро́чки;
◊ усплы́ць (вы́йсці) н. — всплыть (вы́йти) на пове́рхность, (нару́жу)
Беларуска-рускі слоўнік, 4-е выданне (актуальны правапіс)