Вантрабя́нка ’страўнік або тоўстая кішка, начыненая вантробамі’ (БРС, Вешт., Інстр. I); ’каўбаса з вантробаў’ (КСТ). Утворана марфолага-сінтаксічным спосабам ад вантрабяная (каўбаса).
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
◎ Ку́ндзя ’тоўстая непаваротлівая жанчына’ (ТС). Магчыма, да рус. купа ’vulva’, каш. k^una ’сука’. Экспрэсіўная суфіксацыя ‑дзя прыдае дадатковае пеяратыўнае значэнне слову.
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
◎ Негуля́шчая ’цяжарная’ (Ян.). Эўфемізм, характэрны для назваў, звязаных з цяжарнасцю (параўн. тоўстая, чараватая, балг. непразна і пад.); да гуля́ць ’быць вольным, незанятым’.
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
то́ўсты, ‑ая, ‑ае.
1. Вялікі, значны ў аб’ёме, папярочным сячэнні; проціл. тонкі. Тоўстае дрэва. Тоўстыя ніці. Тоўстая кніга. □ Гудзіла расхіляе халат і раскручвае доўгую, тоўстую вяроўку. Колас. Ля невялікага млына, які выглянуў з-за тоўстых вербаў, .. пад коламі машыны расхістанымі дошкамі прагрукатаў масток. Корбан. // Зроблены з матэрыялу, які мае значнае папярочнае сячэнне. Тоўстая шклянка. □ [Ладымер] скінуў тоўстую суконную камізэльку і сеў за стол чакаць вячэры. Чорны.
2. Які мае мажную, паўнацелую фігуру. Дні праз тры пасля прыезду Васіль прыйшоў брацца на партыйны ўлік, яму адразу сказалі: — А мы табе ўжо і работу знайшлі, як толькі даведаліся, што ты прыехаў. — Сказаў гэта вясёлы тоўсты чалавек. Шамякін. // Вялікі, мясісты, пухлы (пра часткі цела, твару). Тоўстыя губы. Тоўстыя ногі. □ Маня набірала ў прыгаршчы вады і са смехам палівала на хлопчыка, лёгенька шлёпала яго па тоўстых ручках. Васілевіч. [Лапінка:] — А Раман Дуля — ух ты, у новым кажушку, грудзі ўперад, сцёгны тоўстыя, .. халявы блішчаць, бах на калені... Брыль.
3. Нізкі, густы (пра голас, гук). — А Мядзведзь з лесу, — бабуля робіць тоўсты мядзведжы голас: «Я ў лесе, я ў цёмным, прыйду к табе вячэраць!» Брыль.
•••
Тоўстая кішка гл. кішка.
Тоўсты часопіс гл. часопіс.
Тоўсты кашалёк гл. кашалёк.
Тоўстыя кішэні ў каго гл. кішэнь.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
ка́лус
(лац. callus = тоўстая скура, мазоль)
тканка, якая развіваецца ў месцах пашкоджання органаў раслін, на прывіўках прышчэпках або ў культуры ізаляваных тканак.
Слоўнік іншамоўных слоў (А. Булыка, 1999, правапіс да 2008 г.)
ко́лібактэрыёз
(ад гр. kolon = тоўстая кішка + бактэрыёз)
інфекцыйнае захворванне нованароджанага маладняку сельскагаспадарчых жывёл і пушных звяроў, якое выклікаецца патагеннымі сератыпамі кішэчнай палачкі.
Слоўнік іншамоўных слоў (А. Булыка, 1999, правапіс да 2008 г.)
Ла́йна (асудж.) ’тоўстая, здаровая жанчына’ (міёр., З нар. сл.), ла́йнік ’гультай, лайдак, хлус’ (Шат.), ’зняважлівае слова на сытага, тоўстага чалавека’ (КЭС, лаг.). Няясна.
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
дзяру́га, ‑і, ДМ ‑рузе, ж.
1. Тоўстая грубая тканіна. Ткаць дзяругу. □ Ты вострым плугам рэзаў дзірваны, Насіў з дзяругі Шытыя штаны. Куляшоў.
2. Посцілка з такой тканіны. Вокны завешаны дзяругамі. Навуменка. [Жанчыны] улажылі Рыгораў куфэрак на воз і пакрылі яго дзяругаю. Гартны. // Пра ўсякую адзежыну з такой тканіны. — Чаму ты адзяеш гэту дзяругу? Адзявай з гальштукам. Гурскі.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
Таратаўня́ лаянк. ’тоўстая кабета’ (Сержп. Прык.). Няясна; магчыма, да гукапераймальнага тарата (гл.), параўн. польск. taratan ’выгук, што імітуе голас трубы’ і трубло ’абжора’, гл.
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
Паця́г 1 ’імкненне, незалежнае ад волі чалавека’ (Варл.). Укр. кіеўск. по́тяг ’тс’. З польск. pociąg ’тс’.
Паця́г 2, паця́га ’тоўстая жэрдка, якая кладзецца паверх шулаў або на падсошкі, ці на козлы пад вільчак’ (Юрч.). Польск. вялікапольск. pociąg ’маціца, тоўстая бэлька пад бэлькамі столі’, серб.-харв. по̏тег ’жэрдка, палка’. Прасл. potęgъ ’доўгая жэрдка, палка’. Да цягну́ць (гл.).
Пацяг 3 ’той, хто любіць пацягвацца’ (Шат.). Укр. валынск. по́тяги ’пацягванне’. Да паця́гвацца < цягну́ць (гл.).
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)