Ґе́рґа, ґе́рґаўка ’крэмень’ (Сл. паўн.-зах.). Лічыцца запазычаннем з літ. мовы; параўн. літ. gérgužė, gargãžė ’крамяністы камень’ (так Сл. паўн.-зах.).
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
Дзюрча́ць, дзюрчэ́ць. Параўн. рус. журча́ть, укр. журча́ти, джурча́ти, дзюрча́ти. Лічыцца гукапераймальным утварэннем. Фасмер, 2, 68 (са спасылкай на Праабражэнскага, 1, 239).
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
Прыймо́ — прапанаваны Станкевічам заменнік для прыём (гл.), які лічыцца русізмам, па тыпу пераймо́ (гл.) і пад. (Станкевіч, Зб. тв., 1, 59).
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
ко́зыр, ‑а, м.
1. Карта той масці, якая лічыцца старшай і б’е любую карту другіх масцей. Біць козырам. Хадзіць з козыра.
2. Пра тое, што можа даць у неабходны момант перавагу ў чым‑н. Мадэрністы, калі іх лаюць за гвалт над здаровым сэнсам, любяць выстаўляць адзін козыр: гэта арыгінальна! У. Калеснік.
•••
Козыр біты чый — пра чый‑н. пройгрыш, правал.
Усе козыры ў руках у каго — хто‑н. мае ўсё неабходнае для ажыццяўлення пастаўленай мэты.
Хадзіць козырам гл. хадзіць.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
ласу́нак, ‑нку, м.
1. Што‑н. вельмі смачнае; улюбёная страва. Хатнія ласункі. □ Грыбы [госці], вядома, хвалілі, дый удаваліся яны такія, што маглі лічыцца ласункам. Лужанін. [Чайкі] то стралой узнімаюцца ўгору, то куляй ляцяць уніз за ласункамі, якія пасажыры кідаюць за борт. Філімонаў.
2. звычайна мн. (ласу́нкі, ‑аў). Салодкія кандытарскія вырабы і наогул усё смачнае; прысмакі. Танкісты пачалі дзецям соваць ласункі, хто галеты, хто цукар. Няхай. У парк рэдка хто заглядваў, і мядзведзям ужо не прыносілі ніякіх ласункаў. Даніленка.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
Набякрэ́нь ’набок, набакір’ (Сцяшк.). Магчыма, запазычана з рус. набекре́нь, дзе лічыцца зрашчэннем прыназоўніка на са склонавай формай назоўніка бекрень ’бок’, гл. КЭСРЯ, 280.
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
Бро́ўка ’край’ (БРС, Шушк., Выг. дыс., Інстр. I). Рус. бро́вка. Лічыцца ўтварэннем ад brъvь ’брыво’. Параўн. Фасмер, 1, 215; падрабязней Шанскі, 1, Б, 199.
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
Біруза́. Рус. бирюза́, укр. бірюза́. Лічыцца запазычаннем з тур. мовы (тур. piruzä, fīrūza < перс. pīrōze; Локач, 49; Дзмітрыеў, Тюрк. эл., 38; Фасмер, 1, 167–168).
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
Куме́каць ’разумець’ (Сцяшк., ТС). Рус. кумекать ’тс’ лічыцца прэфіксальным утварэннем ку‑мекаць. Суадносіны гэтых слоў з літ. mė́klinti ’думаць’, лат. meklet ’шукаць’ няясныя (гл. Фрэнкель, 428–429).
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
Кілі́ш ’малы кар’ер, дзе ўручную нарыхтоўваюць торф на паліва’ (Яшк.). Ці не звязана з укр. кілаш ’гаршчок для кашы’, якое, аднак, само лічыцца незразумелым (ЕСУМ, 2, 432).
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)