◎ Палта́цы, палцаты ’дуэль’ (Нас., Гарэц.). З польск.palcat ’палка, прут’ < венг.palcat —він. скл. наз. palca ’палка, посах’ (Карский, Белорусы, 162; Кюнэ, Poln., 84). Таксама ст.-бел.палцатъ ’посах’ (польск.palcaKвенг. palca (Булыка, Запазыч., 235). Венг. слова са слав.palica (SESJC, 353).
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
палаві́на, -ы, мн. -ы, -ві́н, ж.
1. Адна з дзвюх роўных частак, якія разам складаюць цэлае.
П. памідора.
П. справы.
П. зімы прайшла.
Першая п. гульні (у спорце).
2. Сярэдзіна якой-н. адлегласці, прамежку часу.
Праехаць палавіну дарогі.
П. восьмай вечара.
3. Асобная частка жылога памяшкання (уст.).
Парадная п. дома.
4. Пражонку (разм., жарт.).
Мая п. ў ад’ездзе.
|| памянш.палаві́нка, -і, ДМ -нцы, мн. -і, -нак, ж. (да 1 знач.).
|| прым.палаві́нны, -ая, -ае (да 1 знач.).
Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (І. Л. Капылоў, 2022, актуальны правапіс)
Надобрыцу ’на правы бок’ (смарг., Шатал.; ашм., Сцяшк. Сл.). З на (прыназоўнік) і до́брыца (назоўнік у він. скл. адз. л.), апошні хутчэй за ўсё — вынік семантычнай кандэнсацыі атрыбутыўнага спалучэння тыпу добры бок ’правы бок’, рус. ’лицо’ ў адрозненне ад ліхі бок ’левы бок’, рус. ’изнанка’.
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
абста́віныед.нет
1. обстоя́тельства;
у зале́жнасці ад ~він — в зави́симости от обстоя́тельств;
2. обстано́вка ж.;
а. для рабо́ты былі́ неспрыя́льныя — обстано́вка для рабо́ты была́ неблагоприя́тной;
◊ гле́дзячы па ~вінах — смотря́ по обстоя́тельствам
Беларуска-рускі слоўнік, 4-е выданне (2012, актуальны правапіс)
бар1, ‑а, м.
1. Невялікі рэстаран або частка рэстаране, дзе наведвальнікаў абслугоўваюць ля высокай стойкі. У бары былі асобныя пакоі, дзе сталыя наведвальнікі маглі займацца картачнай гульнёй.Лынькоў.
2. Невялікі буфет або аддзяленне ў шафе, буфеце для він.
[Англ. bar.]
бар2, ‑а, м.
Спец. Адзінка вымярэння ціску.
[Ад грэч. baros — цяжар.]
бар3, ‑а, м.
Падводная пясчаная наносная мель у прыбярэжнай паласе мора перад вусцем ракі.
бар4, ‑а. м.
Спец. Галоўная рабочая частка ўрубавай машыны і горнага камбайна, якая ўгрызаецца ў народу.
[Англ. bar.]
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
Во́даль ’на невялікай адлегласці (ад чаго-небудзь), убаку’ (Нас., Касп., Бяльк., КТС), во́даля ’тс’ (Шат.). Рус.о́даль, укр.дыял.о́даль ’тс’. З о‑ і даль (гл.) у форме він. або род. скл. адз. л.; прыстаўка о‑ надае значэнне непаўнаты якасці (Шуба, Прыслоўе, 113). Форма водаля, відавочна, у выніку кантамінацыі з воддаля (гл.).
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
БА́ДЭН
(Baden),
Бадэн-бай-Він, горад у Аўстрыі, у перадгор’ях Венскага Лесу, зямля Ніжняя Аўстрыя. Засн.Стараж. рымлянамі. Каля 24 тыс.ж. (1991). Вінаробства. Бальнеалагічны курорт. Міжнар. вядомасць набыў у канцы 18—19 ст., калі стаў месцам адпачынку і летняй рэзідэнцыяй аўстр. двара. 15 крыніц тэрмальных (да 36 °C) серных мінер. водаў для лячэння захворванняў сардэчна-сасудзістай, перыферычнай нерв., апорна-рухальнай і інш.сістэм. Санаторыі, гасцініцы, пансіянаты, НДІ рэўматалогіі і бальнеалогіі. Буйнейшы ў Ніжняй Аўстрыі цэнтр турызму. Музеі. Гатычныя касцёлы. Замкі 12 і 13 ст. (перабудаваныя). Старадаўнія камяніцы, у т. л. «Дом Моцарта».
Беларуская Энцыклапедыя (1996—2004, правапіс да 2008 г., часткова)
Надвы́ш ’больш, вышэй’ (Нас.), nàdwyż ’плата звыш дамоўленага’ (Арх. Федар.). Са спалучэння прыназоўніка над (указанне на меру) з назоўнікам у форме старога він. скл. выш ’вышыня’, параўн.: упасць з вышы (Нас.), параўн. ESSJ SG, 1, 126. Форма з канцавым ж (калі гэта не прыкмета польскай арфаграфіі) пад уплывам польск.wyżej, што дало дыялектнае выжай замест вышай (Карскі, 1, 385).
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
яду́нм.разм.іран.гл. ядок
1.яе́
1.займ.асаб.родн.івін. скл., гл. яна́;
2.прыналежны займ. (перадназ.) ihr; (безназ.) der [die, das] ihre, der [die, das] íhrige;
гэ́та яду́н кні́га das ist ihr Buch
Беларуска-нямецкі слоўнік (М. Кур'янка, 2010, актуальны правапіс)
карча́га1, ‑і, ДМ ‑чазе, ж.
Разм. Пень, вывернуты з карэннем; корч. Гануля дастала з-за коміна карчагі і стала чыркаць запалк[ай], якая адсырэла і не загаралася.Гурскі.
карча́га2, ‑і, ДМ ‑чазе, ж.
1. Тое, што і амфара. Па такіх знаходках, як абломкі амфар, або карчаг, якія выкарыстоўваліся феадаламі для зберажэння він, відаць, што гэта пасяленне з самага пачатку не было сельскім.«Беларусь».
2.Разм. Гляк для мазі. Паны налева важна садзяць, Дзе іх сярмяжнікі не здрадзяць Ні пахам дзёгцю, ні карчагі, Ні відам латанай сярмягі.Колас.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)