учасці́цца, ‑ціцца; зак.
1. Стаць больш частым, пачаць часцей паўтарацца. Учасціліся раннія замаразкі. Учасціліся перакуры. □ Косцю заняло дух, учасціўся рытм сэрца. Карпюк.
2. Зрабіцца больш скорым, хуткім.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
Става́ць ‘з’яўляцца’ (Ласт., Сл. ПЗБ), ‘быць дастатковым, хапаць’ (ТСБМ, Бяльк., Сл. ПЗБ, ТС). Укр. става́ти(ся) ‘станавіцца, рабіцца; хапаць’, рус. дыял. става́ть ‘тс’, ц.-слав. ставати ‘станавіцца’, польск. stawać ‘уставаць, падымацца на ногі; затрымлівацца’, чэш. stávat se ‘станавіцца, рабіцца, здарацца’. Паводле Борыся (576), прасл. *stavati ‘затрымлівацца; падымацца’, шматкратны дзеяслоў ад *stati (гл. стаць).
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
*Схва́нуць, схва́нуты ’схапіць’ (Сл. Брэс.). Параўн. балг. схва́на ’зразумець, засвоіць’, ’схапіць, стаць нерухомым, звесці (ад болю)’, макед. сфана ’зразумець, улавіць (сэнс)’. Дзеяслоў аднакратнага дзеяння ад схваці́ць ’схапіць’, што да *xvatati ’хапаць, лавіць’ (гл. хватаць). Пра семантычны паралелізм палес. схваці́ць ’зразумець, засвоіць’, серб.-харв. схва̏тити ’тс’ і пад., гл. Талстыя, Полес. сб., 10.
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
павы́сіцца, -ы́шуся, -ы́сішся, -ы́сіцца; зак.
1. (1 і 2 ас. не ўжыв.). Стаць больш высокім.
Узровень вады павысіўся.
2. (1 і 2 ас. не ўжыв.). Узмацніцца, палепшыцца, удасканаліцца.
Цікавасць да кніг павысілася.
Веды вучняў павысіліся.
3. Перайсці на больш высокую аплату працы (разм.).
Павысілася па службе.
|| незак. павыша́цца, -а́юся, -а́ешся, -а́ецца.
Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (пад рэд. І. Л. Капылова, 2022, актуальны правапіс)
паказа́цца, -кажу́ся, -ка́жашся, -ка́жацца; -кажы́ся; зак.
1. З’явіцца, стаць бачным.
З-за павароту паказалася машына.
2. Прыйсці, з’явіцца дзе-н.
П. дзе-н. пасля доўгай хваробы.
3. каму. Даць каму-н. паглядзець на сябе, агледзець сябе.
Ну, пакажыся, як ты выглядаеш у новым гарнітуры.
П. ўрачу.
|| незак. пака́звацца, -аюся, -аешся, -аецца.
Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (пад рэд. І. Л. Капылова, 2022, актуальны правапіс)
вы́плысці¹, -ыву, -ывеш, -ыве; -ыві; зак.
1. Плывучы, выйсці куды-н.
В. ў адкрытае мора.
2. Плывучы, з’явіцца адкуль-н.
В. з-за павароту.
3. Падняцца з глыбіні, усплыць.
Выплыла бервяно.
4. (1 і 2 ас. не ўжыв.), перан. Нечакана выявіцца, стаць відавочным.
Выплыла недастача.
|| незак. выплыва́ць, -а́ю, -а́еш, -а́е.
Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (пад рэд. І. Л. Капылова, 2022, актуальны правапіс)
вы́раўняцца, -яюся, -яешся, -яецца; зак.
1. Тое, што і выраўнавацца.
2. Разагнуцца, выпрастацца.
Жанчына, убачыўшы нас, выраўнялася, прывіталася.
3. Размясціцца па прамой лініі, параўняцца.
Калона выраўнялася.
В. ў рабоце з кім-н. (перан.).
4. Стаць лепшым (у фізічных або духоўных адносінах).
Хлапец выраўняўся і пастрайнеў.
|| незак. выро́ўнівацца, -аюся, -аешся, -аецца.
Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (пад рэд. І. Л. Капылова, 2022, актуальны правапіс)
аджы́ць, -жыву́, -жыве́ш, -жыве́; -жывём, -жывяце́, -жыву́ць; -жы́ў, -жыла́, -ло́; -жы́ты; зак.
1. Пражыць, скончыць жыць.
А. свой век.
2. (1 і 2 ас. не ўжыв.). Устарэць.
Аджылі розныя звычаі і забабоны.
3. Вярнуцца да жыцця, стаць зноў жывым, ажыць.
Прайшоў дождж, і аджыла ніва.
|| незак. аджыва́ць, -а́ю, -а́еш, -а́е.
Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (пад рэд. І. Л. Капылова, 2022, актуальны правапіс)
прасвятле́ць, ‑ею, ‑ееш, ‑ее; зак.
1. Стаць светлым, святлейшым. Пад раніцу дождж перасціх. Край неба над вёскай Камчаны прасвятлеў. Шыловіч / у безас. ужыв. За акном сціх дождж, прасвятлела. М. Ткачоў.
2. перан. Стаць ясным, спакойным, радасным. Твар чалавека раптам прасвятлеў, зрабіўся нават прыемны, і я заўважыў, як з нейкай асаблівай удзячнасцю паглядзеў чалавек на жанчыну. Чыгрынаў. Усцін Тарасавіч прасвятлеў з твару, нейкае незвычайнае пачуццё нібы будзіла, нібы падымала яго. Марціновіч. Ледзь кранула. Пагукала... Не адказвае, маўчыць... Да самой яе прыпала, Прасвятлела: будзе жыць! Броўка. / у безас. ужыв. На душы прасвятлела.
3. перан. Стаць ясным, лагічным, нармальным (пра думкі, усведамленне і пад.). Думкі прасвятлелі. / у безас. ужыв. У галаве адразу прасвятлела. Мехаў.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
размя́кнуць, ‑ну, ‑неш, ‑не; пр. размяк, ‑ла; зак.
1. Стаць мяккім. Пад поўдзень асфальт на вуліцы размяк і ўспацеў чорнымі кроплямі смалы. Гарбук. Хутка .. дарога размякла, ператварыўшыся ў густую кашу, і машына спынілася. Сіняўскі.
2. перан. Стаць вялым, расслабіцца (пра фізічны стан чалавека). Пасля доўгай непагадзі сонца здавалася такім цёплым, пяшчотным, што людзі размяклі і паступова паснулі. Маўр.
3. перан. Прыйсці ў стан душэўнай чуллівасці, стаць ласкавым, добрым. Паходня завагаўся: можна было прайсці праз парк, але і там, як і на гэтай вуліцы, пачне прыгадвацца на кожным кроку мінулае — расхвалюешся, размякнеш. Хадкевіч. [Алесь] размяк. Узяў .. [Майку] далонямі за галаву. — Ты ... не плач, — сказаў ён. — Не трэба. Караткевіч.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)