халу́й, ‑я, м.
Пагард.
1. Назва слугі, лакея. Халую важна было дагаджаць толькі свайму пану. Машара. Міхал, селянін па натуры, па выхаванню, пры гэтых, няхай сабе нячастых, наездах паноў «на глушцовыя токі» найбольш яскрава выступае ў ролі халуя, папіхача, і такая роля для яго глыбока абразлівая. Навуменка.
2. перан. Занадта паслужлівы, угодлівы чалавек; падхалім. Ад цяжкай не стагнаў работы, А халуём быць не магу. Валасевіч. Фашысты давяралі сваім халуям не толькі прымаць перадачы для зняволеных, але і гаспадарыць у камерах, тэрарызаваць непаслухмяных. Мяжэвіч. Два тыдні ў нашай вёсцы не было старасты, немцы не маглі знайсці халуя на гэты пост. Краўчанка.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
цягу́чы, ‑ая, ‑ае.
1. Які здольны расцягвацца, падаўжацца, не абрываючыся, не ломячыся. Цягучая рызіна.
2. Густы, клёпкі, ліпкі. У дзежках брага з хмелем, Цягучы мёд з вулля. Калачынскі.
3. перан. Працяглы, запаволены, марудлівы. Песні былі ягадныя, старадаўнія, доўгіядоўгія і цягучыя-цягучыя... Сачанка.
4. перан. Стамляюча доўгі, аднастайны. Мокры цягучы дзень нарэшце схіліўся к вечару. Кулакоўскі.
5. перан. Тое, што і цягавіты. [Марцін] паехаў на будаўніцтва і працаваў там чатыры месяцы. Працаваў так, што аж сам здзівіўся, які ён цягучы і дужы. Чарнышэвіч. Капаем мы [акоп], капаем удвух. Абодва цягучыя. І выкапалі мы ўжо метры два ў глыбіню. Дубоўка.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
што́пар, ‑а, м.
1. Тонкі завостраны з аднаго канца шрубападобны металічны стрыжань з ручкай, які служыць для адкаркоўвання бутэлек. У траве пад акном .. [дзед] знайшоў складаны ножык на два лязы са штопарам і шылам. Курто.
2. У авіяцыі — адна з фігур вышэйшага пілатажу, сутнасць якой у зніжэнні самалёта па крутой спіралі. // Імклівае падзенне самалёта з вярчэннем яго вакол сваёй восі ў выніку няспраўнасці сістэмы кіравання. Вораг адсек хваставую апору.. Самалёт Аляксея ўвайшоў у штопар. «Звязда». // у знач. прысл. што́парам. Па спіралі (уніз), шрубападобна. Не паспеў .. [цецеравятнік] адляцець і дзесяці метраў, як пачуўся другі стрэл, пасля якога ястраб здрыгануўся, потым перакруціўся і штопарам пайшоў уніз. Ляўданскі.
[Ням. Stopper.]
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
reszta
reszt|a
ж.
1. рэшта;
dwa złote ~y — два злотых рэшты;
~y nie trzeba! — рэшты не трэба!; рэшту пакіньце сабе!;
2. лішак;
do ~y (bez ~y) — да рэшты; цалкам; канчаткова; зусім; да абуха;
i cała ~a — і ўсё астатняе
Польска-беларускі слоўнік (Я. Волкава, В. Авілава, 2004, правапіс да 2008 г.)
гаршчо́к (род. гаршка́) м. горшо́к;
◊ ад гаршка́ паўвяршка́ — от горшка́ два вершка́;
як у гаршку́ кіпе́ць — как в котле́ кипе́ть;
загляда́ць у чужы́ г. — загля́дывать в чужо́й горшо́к;
змяня́ць гаршкі́ на глі́ну — променя́ть куку́шку на я́стреба;
не святы́я гаршкі́ ле́пяць — посл. не бо́ги горшки́ обжига́ют;
пабра́таўся г. з катло́м — посл. гусь свинье́ не това́рищ
Беларуска-рускі слоўнік, 4-е выданне (актуальны правапіс)
Cave amicum credas, nisi quem probaveris
Не лічы кагосьці сябрам, пакуль яго не выпрабаваў.
Не считай кого-либо другом, пока его не испытал.
бел. Хто ў бядзе і ў вялікім няшчасці не быў, той і праўдзівых прыяцеляў не знае. Шукай сабе сябра ў бядзе. Не той друг, што мёдам мажа, а той, які ў вочы праўду скажа.
рус. Человек не орех: сразу не раскусишь. Друг не испытанный, что орех не расколотый. Без беды друга не узнаешь. Чтобы узнать человека, надо с ним пуд соли съесть. Не изведан ‒ друг, изведан ‒ два. Не узнавай друга в три дня, узнавай в три года.
фр. C’est dans le besoin qu’on reconnaît ses véritables amis (Истинные друзья узнаются в беде).
англ. A friend in deed is a friend indeed (Друг в беде ‒ истинный друг).
нем. Den Freund erkennt man in der Not (Друга узнают в беде).
Шасцімоўны слоўнік прыказак, прымавак і крылатых слоў (1993, правапіс да 2008 г.)
Сіга́ць ‘скакаць’, ‘бегчы, шпарка ісці шырокімі крокамі’ (ТСБМ, Нас., Бяльк., Др.-Падб., Гарэц., Байк. і Некр., Сцяшк., Жд. 1, Нар. сл., ЛА, 2), ‘імкнуцца, жадаць, дамагацца’ (Варл.), сігну́ць ‘ступіць’ (Нас.; карэліц., Сл. ПЗБ), сіг ‘крок, скок’ (Нас., Бяльк., Гарэц., Др.-Падб., Байк. і Некр.). Рус. сига́ть ‘скакаць’, сиг ‘скок’. Брукнер (490) адносіць сюды ж і польск. дыял. (у XVI ст. запісана як мазавецкае) sigać ‘кідаць’, а таксама ц.-слав. сиг ‘костка для гульні’ і серб.-харв. си̏га ‘stalactites’. Апошнія два прыклады няпэўныя, у іншых крыніцах не згадваюцца. Бліжэйшыя паралелі бачаць у ст.-інд. śīghráh̥ ‘хуткі, скоры’, ст.-англ. hígian ‘спяшыць, напружвацца, імкнуцца’; гл. Сольмсен, KZ, 38, 143; Майргофер, 3, 348. Іншая версія — ад *sęgati (гл. сягаць) з другасным ‑i‑, як гэта мяркуе Праабражэнскі (2, 248), менш верагодная, аднак для некаторых значэнняў тыпу лаг. sihać ‘дамагацца’ цалкам дапушчальная. Думку Расянена (FUF, 29, 198) аб запазычанні з чув. sik‑ ‘скакаць’, тур. säkmäk ‘тс’ Фасмер (3, 618) адвяргае з прычыны наяўнасці слова ў беларускай мове. Меркаванні Дабрадомава (Бел.-рус. ізал., 39) пра рускае і беларускае слова як булгарызм не пераконваюць.
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
odstąpić
odstąpi|ć
зак.
1. адступіць;
~ć na dwa kroki — адысці на два крокі;
2. прадаць, уступіць;
~ć parę bucików — прадаць пару чаравікаў;
3. адмовіцца;
~ć do pierwotnych planów — адмовіцца ад першапачатковых планаў;
od tego nie ~ę — я ад гэтага не адступлюся
Польска-беларускі слоўнік (Я. Волкава, В. Авілава, 2004, правапіс да 2008 г.)
front, ~u
м.
1. фронт;
front ludowy паліт. народны фронт;
linia ~u — лінія фронту;
jechać na front — ехаць на фронт;
działać na dwa ~y — дзейнічаць на два фронты;
front atmosferyczny — атмасферны фронт;
2. фасад;
wejście od ~u — парадны ўваход;
~em do ... — тварам да ...
Польска-беларускі слоўнік (Я. Волкава, В. Авілава, 2004, правапіс да 2008 г.)
last2 [lɑ:st] adj.
1. міну́лы;
lаst Tuesday у міну́лы аўто́рак;
lаst week на міну́лым ты́дні;
lаst year ле́тась, у міну́лым го́дзе
2. апо́шні;
in the last two/five years за апо́шнія два гады́/пяць гадо́ў;
the lаst chapter апо́шняя глава́
♦
the lаst person/thing (самы) непажаданы; неспадзява́ны;
He is the lаst person I expected to see. Менш за ўсё я спадзяваўся ўбачыць яго;
on one’s last legs ця́жка хво́ры;
on its last legs у ве́льмі дрэ́нным ста́не;
This machine is on its last legs. Гэта машына вось-вось разваліцца.
Англійска-беларускі слоўнік (Т. Суша, 2013, актуальны правапіс)