дабро, ✂, н.

  1. Усё станоўчае, карыснае.

    • Жадаць дабра каму-н.

  2. Добрыя справы, учынкі.

    • Зрабіць многа дабра людзям.

  3. Маёмасць, рэчы, пажыткі.

    • У іх куфры поўныя дабра.

  4. Што-н. нягоднае, дрэннае (разм. іран.).

    • Такога дабра нам і дарма не трэба.

◊

  • За мае дабро ды мне ў рабро (з нар.) — за добрае плаціць дрэнным.

  • Няма ліха без дабра (з нар.) — не ўсё ў благім дрэннае.

  • Не з дабра — не ад добрага жыцця.

  • Не на дабро — пра тое, што можа прывесці да дрэнных вынікаў.

Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (2002, правапіс да 2008 г.)

ехаць, ✂; незак.

  1. Рухацца куды-н. пры дапамозе якіх-н. сродкаў перамяшчэння.

    • Е. на электрычцы.
    • Е. у машыне.

  2. Рухацца (пра сродкі перамяшчэння).

    • Едзе аўтамабіль.

  3. Накіроўвацца куды-н. пры дапамозе сродкаў перамяшчэння.

    • Е. на працу.
    • Е. за мяжу.
    • Далей е. няма куды (перан. горш таго, што ёсць, быць не можа).

  4. Ссоўвацца, саслізгваць у бакі, са свайго месца.

    • На мокрай сцежцы ногі едуць убакі.

  5. перан., на кім-чым. Выкарыстоўваць для сваёй выгады чыю-н. працу, якія-н. абставіны (разм.).

    • Ён едзе на памочніках.

Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (2002, правапіс да 2008 г.)

пляваць, ✂; незак.

  1. Выкідваць з рота сліну.

    • П. на падлогу.

  2. перан., на каго-што. Зусім не лічачыся з кім-, чым-н., паказваць пагардлівую абыякавасць (разм.).

    • П. ён хацеў на ваша папярэджанне.

  3. у знач. вык. Выражае абыякавыя або пагардлівыя адносіны да чаго-н. (разм.).

    • Суседзі злуюцца, а мне п.!

|| зак. напляваць, ✂.

|| аднакр. плюнуць, ✂.

  • П. няма куды (таксама перан. вельмі цесна; разм.).

◊

  • Раз плюнуць (разм.) — нічога не значыць, вельмі лёгка зрабіць што-н.

  • Яму гэта раз п.

|| наз. пляванне, ✂.

Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (2002, правапіс да 2008 г.)

сплысці, ✂ і сплыць, ✂; зак.

  1. Паплысці ўніз па цячэнні, быць знесеным вадой.

    • Мост сплыў аж да кустоў вербалозу.

  2. Сцячы адкуль-н.

    • Вада з сенажаці сплыла к вечару.

  3. Плаўна апусціцца, аддаліцца, адысці і пад.

    • Пыл сплыў ад дарогі на прысады.
    • З твару сплыла ўсмешка (перан. знікла).

  4. Мінуць, прайсці (пра час, здарэнні).

    • Сплыла маладосць, а за ёй і жыццё.
    • Было ды сплыло (прымаўка).

  5. перан. Бясследна прапасці.

    • Быў тавар ды сплыў.
    • Сплылі грошы і няма.

  6. Знемагчы ад страты крыві.

    • С. крывёю.

|| незак. сплываць, ✂.

Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (2002, правапіс да 2008 г.)

Гарава́тка ’ўзгорачак’ (Касп.), ’купка лесу на гары’ (Яшкін). Утварэнне суфіксам ‑к(а) ад прыметніка *гараваты ’гарысты’. Параўн. рус. дыял. горова́тый ’крыху гарысты’ (СРНГ, 7, 54: кур., арл., тул., калуж.); параўн. і рус. горови́тый, укр. горови́тий. Лексема *гороватъка з’яўляецца на ўсх.-слав. глебе беларускім неалагізмам (няма ў СРНГ і вядомых укр. слоўніках).

Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)

Ды́кта ’фанера’ (Сцяц.). Запазычанне з польск. dykta ’тс’ (паходжанне польск. слова няяснае; няма ў Слаўскага і Брукнера). Слова сустракаецца таксама ў форме ды́хта (Шат., Сцяшк.), дыхт (Сцяшк.). Параўн. польск. dychtować, dyktować (< ням. dichten, dicht ’шчыльны’; гл. Брукнер, 106), ст.-бел. дыфтоване (XVII ст.) ’ушчыльненне’ (Булыка, Запазыч., 104: < польск. dychtowanie < ням. dichten).

Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)

Вэ́ндзаць ’пракурваць на дыме мяса, вэндзіць’ (КЭС, лаг.), вэ́ндзаны. Таго ж паходжання, што і вэ́ндзіць (гл.), г. зн. запазычанне з польск. мовы (але вэ́ндзаць адлюстроўвае іншы марфалагічны дзеяслоўны тып). Але паколькі ў польск. мове іменна такой формы няма (гл. Варш. сл.), то можна лічыць, што ў бел. мове гэта марфалагічны неалагізм.

Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)

oddychać

незак. дыхаць;

oddychać czystym powietrzem — дыхаць чыстым паветрам;

nie ma czym oddychać — няма чым дыхаць;

oddychać pełną piersią — дыхаць на поўныя грудзі

Польска-беларускі слоўнік (Я. Волкава, В. Авілава, 2004, правапіс да 2008 г.)

лік¹, -у, мн. -і, -аў, м.

1. гл. лічыць.

2. Паняцце колькасці, велічыня, пры дапамозе якой праводзіцца лічэнне. Цэлыя лікі. Простыя лікі.

3. Колькасць каго-, чаго-н. Л. рабочых дзён.

4. Састаў, рад, колькасць каго-, чаго-н. Быць у ліку перадавых.

5. Граматычная катэгорыя, якая выражае адзінкавасць або множнасць. Множны л. Адзіночны л.

6. Вынікі гульні, выражаныя ў лічбах.

○

Астранамічныя лікі — пра вельмі вялікія лічбавыя велічыні.

Круглыя лікі — лікі без дробавых адзінак.

◊

Без ліку (разм.) — вельмі многа, шмат.

Ліку няма (разм.) — вельмі многа, незлічонае мноства каго-, чаго-н.

|| прым. лі́кавы, -ая, -ае (да 1 і 2 знач.).

Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (пад рэд. І. Л. Капылова, 2022, актуальны правапіс, часткова)

прыпе́рці, -пру́, -про́ш, -прэ́; -про́м, -праце́, -пру́ць; -пёр, -пе́рла; -пры́; -пёрты; зак. (разм.).

1. Тое, што і прыціснуць (у 1 знач.). П. да плота. П. да сцяны каго-н. (таксама перан.: паставіць у становішча, з якога няма выйсця).

2. што і чым. Зачыніўшы, прыставіць шчыльна што-н., каб не адчынялася. П. дзверы калом.

3. каго-што. Прынесці на сабе (што-н. цяжкае; разм.). Прыпёр цэлы мяшок бульбы.

4. Прыйсці (разм.). Ён прыпёр за пяць кіламетраў.

5. безас. Вельмі захацецца; тэрмінова спатрэбіцца (разм., груб.). Так прыпёрла табе ехаць сёння.

|| незак. прыпіра́ць, -а́ю, -а́еш, -а́е (да 1—3 знач.).

Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (пад рэд. І. Л. Капылова, 2022, актуальны правапіс, часткова)