спадарожнік назоўнік | мужчынскі род

  1. Чалавек, які знаходзіцца ў дарозе разам з кім-н.

    • Мой с. — вясёлы чалавек.
    • С. жыцця (пераноснае значэнне: пра мужа).
  2. пераноснае значэнне: Тое, што спадарожнічае чаму-н., з’яўляецца разам з чым-н.

    • Сырое надвор’е — с. прастудных захворванняў.
  3. Нябеснае цела, якое рухаецца вакол планеты, зоркі.

    • С. Зямлі — Месяц.
  4. Касмічны апарат, які запускаецца ў касмічную прастору з дапамогай ракетных установак.

    • Запусціць с.

|| жаночы род: спадарожніца.

|| прыметнік: спадарожнікавы і спадарожніцкі.

Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (2002, правапіс да 2008 г.)

страх назоўнік | мужчынскі род

  1. Пачуццё і стан вельмі моцнага спалоху.

    • Самлець ад страху.
    • Набрацца страху (некаторы час знаходзіцца ў стане моцнай боязі).
    • Пад страхам (пад пагрозай).
    • Трымаць у страху каго-н. (падначаліць сабе пагрозамі).
    • У страха вочы вялікія (прыказка: баязліўцу заўсёды страшна).
  2. у знач. выказніка: Страшна (размоўнае).

    • Мароз такі — проста с.
  3. у знач. прыслоўе: Надзвычай многа (размоўнае).

    • Грыбоў у лесе с.!
    • На свой страх (рабіць што-н.) — на сваю адказнасць, рызыку.

Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (2002, правапіс да 2008 г.)

Логава ’месца, дзе знаходзіцца воўчы вывадак’, ’паглыбленне ў зямлі, якое служыць жыллём зверу’, ’бярлога’, ’неахайныя жыллё, пасцель чалавека’ (ТСБМ, Сл. ПЗБ), логыва (Бяльк.), логва (Шат.), ло́гаво (Сцяшк.), логво́, ло́гово (ТС), логва, логвіска, логавіска, логвішча, логмішча (Сл. ПЗБ, ТС, Мат. Гом., Сцяшк.), лун. лы́гвіско ’тс’ (Шатал.), логавіна (Сцяшк.), логвіна ’тс’ (лаг., Жд. 2). Укр. лігво́, логво́, лі́гвище, лого́виско, лі́гвиско, ло́гово ’тс’, рус. логово, логовище, логво, варон. ло́гва, арханг. логовина, а таксама лежбище. Усх.-слав. утварэнне. Да прасл. log‑/leg‑ > ляга́ць (гл.).

Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)

Любі́ж ’месца, дзе знаходзіцца крыніца з пітной вадой’, ’прыгожае з выгодамі месца’ (горац., стол., Яшк.), ст.-польск. lubież ’раскоша, прывабнасць, грацыя’. Суфікс ‑іж з ‑еж, які павінен быў бы быць у прасл. ‑ěžь, аднак у прасл. мове гэты суфікс мае форму ‑ežь. Таму для бел. любіж трэба дапусціць існаванне дзеяслова на ‑ěti, з якога дадзеная лексема ўтварылася (⁺любець). Адпаведнікі да яе: рус. амур. любе́ть ’любіць’, мала- і велікапольск. lubieć ’тс’. Аб суфіксе гл. Слаўскі (SP, 1, 69–70), Сцяцко (Афікс. наз., 85).

Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)

Кані́кулы ’перапынак у занятках для адпачынку навучэнцаў’ (ТСБМ), драг. каніку́лэ ’тс’ (Лучыц-Федарэц., вусн. паведамл.). Відавочна, запазычана з польск. kanikuła ’спякота’ і старое значэнне ’канікулы’, якое з лац. canīcula ’малы сабачка’ (у выражэнні diēs caniculāres) — ад назвы сузор’я Малога Пса і таго перыяду, калі сонца знаходзіцца ў гэтым сузор’і (з 22 ліпеня да 23 жніўня) і стаіць гарачае надвор’е; па гэтай прычыне быў устаноўлены перыяд адпачынку ад заняткаў. Форма мн. ліку на аналогіі з суткі (Фасмер, 2, 180; Шанскі, 2 (К) 44).

Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)

Разві́цца, развіва́цца ’раскруціцца, расплесціся, распусціцца’, ’дасягнуць пэўнай стадыі развіцця’, ’прыняць шырокі размах’, ’знаходзіцца ў працэсе росту’ (ТСБМ), ’натрудзіць’ (лаг., паст., ігн., Сл. ПЗБ), ’узнікнуць’ (мядз., Сл. ПЗБ), ’пасталець’ (навагр., Сл. ПЗБ), укр. розви́тися ’развіцца, дасягнуць пэўнай ступені росту’, ’распусціцца’, рус. разви́ться ’раскруціцца’, ’стаць больш моцным’, ’пасталець разумова, духоўна’, дыял. ’віцца, расці (пра расліны)’, ’пачаць балець ад моцнага фізічнага напружання’, польск. rozwijać się ’пра расліны: выпускаць лісты, кветкі’, балг. разви́я се ’развіцца, раскруціцца’, ’развіцца (пра расліны). Ад раз- і віць2 (гл.).

Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)

зале́жнасць ж

1. (падпарадкаванасць) Ábhängigkeit f -;

прыго́нная зале́жнасць гіст Léibeigenschaft f -;

службо́вая зале́жнасць díenstliche Ábhängigkeit;

ста́віць у зале́жнасць ábhängig máchen;

знахо́дзіцца [быць] у зале́жнасці ábhängen* vi, ábhängig sein (ад каго von D);

у зале́жнасці ад абста́він je nach den Úmständen [Verhältnissen], je nachdém;

2. грам Únterordnung f -

Беларуска-нямецкі слоўнік (М. Кур'янка, 2010, актуальны правапіс)

prison [ˈprɪzn] n.

1. турма́;

put smb. in prison пасадзі́ць каго́-н. у турму́;

be in prison знахо́дзіцца ў зняво́ленні/турме́;

be sent to prison быць прыгаво́раным да турэ́мнага зняво́лення;

escape from prison уцячы́ з турмы́;

He will be released from prison next week. Яго выпусцяць з турмы на наступным тыдні.

2. турма́, няво́ля; зняво́ленне

Англійска-беларускі слоўнік (Т. Суша, 2013, актуальны правапіс)

bawić

незак.

1. забаўляць, бавіць, весяліць;

bawić gości — забаўляць гасцей;

przestało bawić — надакучыла; абрыдла; перастала забаўляць;

2. быць; знаходзіцца; гасціць;

nie baw długo — не затрымлівайся; не баўся доўга

Польска-беларускі слоўнік (Я. Волкава, В. Авілава, 2004, правапіс да 2008 г.)

górować

незак.

1. дамінаваць, перасягаць, пераўзыходзіць, перавышаць;

górować technicznie — пераўзыходзіць у тэхнічных адносінах;

górować wykształceniem — пераўзыходзіць адукацыяй;

2. страляць вышэй цэлі; даваць пералёт;

3. астр. знаходзіцца ў зеніце

Польска-беларускі слоўнік (Я. Волкава, В. Авілава, 2004, правапіс да 2008 г.)