ГІБО́НЫ

(Hylobates),

род сям. гібонавых атр. прыматаў. 9 відаў. Жывуць у густых трапічных лясах Паўд.-Усх. Азіі і Зондскіх а-воў на дрэвах невял. сямейнымі групамі. 4 віды занесены ў Чырв. кнігу МСАП: гібон аднакаляровы (Н. concolor), гібон серабрысты (Н. moloch), гібон чорнашапачны (Н. pileatus), сіяманг карлікавы (Н. klossi).

Даўж. цела 45—90 см, маса 5—13 кг. Целасклад грацыёзны. Афарбоўка валасянога покрыва ад чорнай да жаўтавата-карычневай або серабрыста-шэрай. Пярэднія канечнасці доўгія, з іх дапамогай гібоны перамяшчаюцца па галінах дрэў. Ёсць невял. сядалішчныя мазалі. Іклы вялікія. Палавеспелыя ў 5—7 гадоў, нараджаюць 1 дзіцяня. Кормяцца пладамі, лісцем, маладымі парасткамі, насякомымі, павукамі, зрэдку птушынымі яйцамі і птушанятамі. Пры ўсходзе сонца «пяюць» (адсюль другая назва — «пявучыя малпы»), у сіяманга (Н. syndactylus) ёсць вял. няпарны гарлавы мяшок для ўзмацнення гукаў.

т. 5, с. 215

Беларуская Энцыклапедыя (1996—2004, правапіс да 2008 г., часткова)

ло́жный

1. (неверный) няпра́вільны; (ошибочный) памылко́вы;

ло́жная мысль няпра́вільная (памылко́вая) ду́мка;

ло́жный шаг няпра́вільны крок;

2. (ненастоящий) несапра́ўдны;

ло́жные криста́ллы мин. несапра́ўдныя крышталі́;

ло́жный скорпио́н зоол. несапра́ўдны скарпіён;

ло́жное со́лнце метеор. несапра́ўднае со́нца;

3. (фальшивый) непраўдзі́вы, фальшы́вы; (притворный) прытво́рны; (лживый) ілжы́вы, (после гласных) лжы́вы, хлуслі́вы; (неоправданный) беспадста́ўны;

ло́жное обвине́ние непраўдзі́вае абвінава́чанне;

◊

ло́жная скро́мность беспадста́ўная сці́пласць;

ло́жный стыд беспадста́ўны со́рам.

Руска-беларускі слоўнік НАН Беларусі, 10-е выданне (2012, актуальны правапіс)

Ра́на 1 ’пашкоджанне тканак жывога арганізму’ (ТСБМ, Бяльк., Шат., Сл. ПЗБ, Варл., ТС), ст.-бел. рана ’тс’ (Сл. Скар.), ’кара, катаванне’ (Карскі, Труды, 339). Параўн. укр., рус. ра́на ’адкрытае пашкоджанае цела’, польск., н.-луж., в.-луж. rana ’тс’, палаб. råno ’тс’, чэш. rána ’тс’, ’удар, няшчасце’, славац., rana ’адкрытае пашкоджанне цела’, славен. rána ’тс’, серб.-харв. ра̏на ’тс’, балг. ра́на ’тс’, макед. рана, ст.-слав. рана ’тс’. Прасл. *rana, параўн. літ. ronà ’тс’, rõnyti ’раніць’, ronótas ’з ранамі, ранены’ (запазычанні са славянскіх моў). Роднаснае да ст.-інд. vraṇá‑ ’рана, шчыліна, драпіна’, алб. varrë ’рана’, vras ’забіваю’ (Фасмер, 3, 441; Бязлай, 3, 150). Узыходзіць да і.-е. *u̯er‑ ’раскрыць, разарваць, разадраць’, адлюстраванага ў рус. воро́нка ’лейка’, польск. wrona ’адтуліна, дзіра’ і інш., гл. ESJSt, 12, 748; БЕР, 6, 181 (звяртаецца ўвага на фармальныя цяжкасці пры рэканструкцыі); Глухак, 518; Шустар-Шэўц, 2, 1205.

Ра́на 2 ’раніцай, ранкам, уранні, раннім часам, раней пэўнага часу, загадзя’ (ТСБМ, Бяльк., Шат.; ашм., Станк.; Сл. ПЗБ, Ян.), ’ранні час’ (Варл.), ра́но ’тс’ (ТС), ст.-бел. рано ’тс’ (Сл. Скар., Альтбаўэр). Параўн. укр. ра́но, рус. ра́но, ст.-польск. rano ’раннім часам’, польск. rano ’ранкам’ і ’ранак’, палаб. ronü/rånă ’тс’, в.-луж., н.-луж. rano, чэш., славац. ráno ’раніцай, дачасна’, серб.-харв. ра̏но, славен. ráno, балг. ра́но, макед. рано, ст.-слав. рано ’раней пэўнага часу’ і ’ранак’. Слова не мае канкрэтнай этымалогіі. Прыстае тлумачэнне *rano < *radno < з *ordno/*vordno < і.-е. *urōdhno‑ ’час нараджэння сонца’, што мае тую ж аснову, што і *rodъ, адсюль рана ’час нараджэння дня’, параўн. грэч. ὄρορος ’раніцай’, да гэтага ж літ. ritas ’раніца’ (ESJSt, 12, 748 з аглядам версій). Длугаш-Курчабова (429) адзначае, што форма *rano з’яўляецца рэліктавай нячленнай формай прыметніка н. р. адз. л., які субстантывізаваўся, а не адвербіялізаваўся, параўн. прысутнасць склонавых форм яшчэ ў ст.-польск. z rana, po ranu (XVI ст.), а прыкладам далейшай субстантывізацыі польск. rano можна лічыць адсубстантыўнае суфіксальнае ўтварэнне ranek, параўн. бел. ра́нак, раніца (гл.). Паводле заўваг Брукнера (453), польск. z rana узнікла па аналогіі са скланеннем назоўніка zaranie (н. р.) альбо zarań (ж. р.), адсюль польск. z rana памылковае, замест z rania. Параўн. да гэтага рань ’раніца’ (Растарг.), ра́нне ’пачатак дня, раніца, ранак’ (Нас., Байк. і Некр., Растарг., Бяльк., Сл. ПЗБ), ра́не (Сл. ПЗБ, ТС)., з ра́ння́ ’з раніцы’ (Шат., Гарэц.), да ра́ння ’да ўсходу сонца’ (Шат.), параўн. ст.-бел. лежи до ранья (Альтбаўэр), зара́нне, зра́нне ’зранку, вельмі рана’ (Растарг.). Рэйзак (527) лічыць, што *rana з’яўляецца прыслоўем і ўтворана ад прыметніка *ranъ.

Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)

пазіра́ць séhen* vi (на што-н, каго-н auf A); ánsehen* vt;

пазіра́ць на малю́нак ein Bild ánsehen*;

пазіра́ць у люстэ́рка in den Spíegel séhen*;

пазіра́ць на со́нца in die Sónne sehen*;

пазіра́ць у акно́ aus dem Fénster [zum Fénster] (hináus)sehen*; scháuen (на каго-н, што-н auf A);

пазіра́ць па бака́х um sich scháuen;

пазіра́ць час ад ча́су на што-н von Zeit zu Zeit auf étwas sehen* [scháuen]

Беларуска-нямецкі слоўнік (М. Кур'янка, 2010, актуальны правапіс) 

закаці́цца сов., в разн. знач. закати́ться; (оказаться внутри чего-л. — ещё) вкати́ться; (удалиться, исчезнуть куда-л. — ещё) укати́ться;

мяч ~ці́ўся ў варо́ты — мяч закати́лся (вкати́лся) в воро́та;

шар ~ці́ўся за ры́су — шар закати́лся (укати́лся) за черту́;

клубо́к не́куды ~ці́ўся — клубо́к куда́-то закати́лся (укати́лся);

со́нца ~ці́лася за лес — со́лнце закати́лось за лес;

яго́ сла́ва ~ці́лася — его́ сла́ва закати́лась

Беларуска-рускі слоўнік, 4-е выданне (2012, актуальны правапіс)

загляну́ць сов.

1. прям., перен. загляну́ть;

з. у во́чы — загляну́ть в глаза́;

з. у кні́гу — загляну́ть в кни́гу;

со́нца ~ну́ла ў акно́ — со́лнце загляну́ло в окно́;

2. (куда-л.) загляну́ть, заверну́ть;

я да вас ~ну́ за́ўтра — я к вам загляну́ за́втра;

◊ з. напе́рад (у за́ўтрашні дзень) — загляну́ть вперёд (в за́втрашний день);

з. у душу́ — загляну́ть в ду́шу

Беларуска-рускі слоўнік, 4-е выданне (2012, актуальны правапіс)

нагрэ́ць сов.

1. (сделать горячим или тёплым) нагре́ть; (до высокой температуры — ещё) накали́ть, раскали́ть; (воды и т.п. — ещё) согре́ть;

со́нца ~рэ́ла пясо́к — со́лнце нагре́ло песо́к;

н. жале́за дачы́рвана — нагре́ть (накали́ть, раскали́ть) желе́зо до́красна́;

н. кацёл вады́ — согре́ть котёл воды́;

2. (помещение) натопи́ть;

3. перен., разг. (обмануть) нагре́ть;

н. на мільён рублёў — нагре́ть на миллио́н рубле́й;

◊ н. ру́кі — нагре́ть ру́ки

Беларуска-рускі слоўнік, 4-е выданне (2012, актуальны правапіс)

спалі́ць сов.

1. в разн. знач. сжечь;

с. папе́ру — сжечь бума́гу;

со́нца ~лі́ла траву́ — со́лнце сожгло́ траву́;

2. сжечь, истопи́ть, изже́чь;

с. усе́ дро́вы — истопи́ть (изже́чь) все дрова́;

3. обже́чь, сжечь;

с. пле́чы на со́нцы — обже́чь (сжечь) спи́ну на со́лнце;

кіслато́й ~лі́ў руку́ — кислото́й обжёг ру́ку;

◊ с. масты́ — сжечь мосты́;

с. (свае́) караблі́ — сжечь (свои́) корабли́

Беларуска-рускі слоўнік, 4-е выданне (2012, актуальны правапіс)

visit​2 [ˈvɪzɪt] v.

1. наве́дваць, адве́дваць; захо́дзіць (да каго-н.); хадзі́ць, е́здзіць, быва́ць;

visit foreign countries е́здзіць за мяжу́;

I hope to visit London. Я спадзяюся пабываць у Лондане;

go visiting хадзі́ць у го́сці;

I’m just visiting here. Я тут праездам;

visit (with) AmE гасці́ць, гасцява́ць; спыня́цца, часо́ва знахо́дзіцца (у каго-н.);

This is a place never visited by the sun. Гэта месца, куды ніколі не заглядвае сонца.

2. знаёміцца. агляда́ць;

visit a new housing project знаёміцца з но́вым будаўні́чым прае́ктам

3. AmE (with) пагавары́ць, пабала́каць (з кім-н.)

Англійска-беларускі слоўнік (Т. Суша, 2013, актуальны правапіс)

ашчаці́ніцца, ‑нюся, ‑нішся, ‑ніцца; зак.

1. Наставіць хіб, шчацінне ад злосці, страху і пад. Сабака ашчацініўся, гатовы ўкусіць. // Стаць старчма, дыбам, нібы шчацінне (пра валасы, вусы і пад.). Непакорная чупрына над вузкім сухім ілбом... [Есіпа] яшчэ больш ашчацінілася, плечы ўзняліся аж да вушэй. Дуброўскі. // перан. Выставіць якія‑н. вострыя прадметы (штыкі, пікі, калы і пад.). Натоўп загудзеў, скрануўся з месца, і раптам уся трыбуна ашчацінілася па загаду канапатага вінтовачнымі стваламі. Няхай. Ад сонца перасохла зямля на полі, патрэскалася і ляжыць голымі камякамі, ашчацініўшыся рэдкімі вузкімі і вострымі калівамі нізкарослай ярыны. Галавач.

2. перан. Разм. Узлавацца, стаць раздражненым. — Куды, паршывец! — ашчацініліся мужыкі. Бажко.

Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)