Смактуга́ ‘нізкае месца на полі, дзе вымакае рунь’ (зэльв., Нар. словатв.). Да смактаць (гл.) з суф. ‑уг(а). Сюды ж смакту́н ‘падзолістая глеба’ (ашм., Сл. ПЗБ), смакту́нь ‘халодная неўрадлівая глеба’ (Скарбы) з суф. ‑ун, ‑унь, а таксама магчымы наватвор Ластоўскага смакту́г, смактугі́ ‘помпа’ (Ласт.).
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
Стыльцы́ ‘дранікі з алеем’, ‘халодная бульба’ (Касп.). Гл. стульцы ‘тс’; не выключана збліжэнне з стылы ‘халодны, застылы’, гл. Лутавінава (Псковские говоры, Ленинград, 1979, 35–38) хацела б бачыць тут старую варыянтнасць кораня сту‑/сты‑ (гл. студзіць, стыць), захаваную на паўночна-заходняй перыферыі ўсходніх славян.
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
вайна́, -ы́, мн. во́йны і (з ліч. 2, 3, 4) вайны́, во́йнаў, ж.
1. Узброеная барацьба паміж дзяржавамі, народамі і пад.
Першая сусветная в.
Вялікая Айчынная в.
Халодная в.
Знаходзіцца ў стане вайны з кім-н. Пайсці на вайну.
В. нерваў (перан.).
2.перан. Пра стан варожасці, барацьбу з кім-, чым-н.
Эканамічная в.
Аб’явіць вайну бракаробам.
|| прым.вае́нны, -ая, -ае (да 1 знач.).
Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (І. Л. Капылоў, 2022, актуальны правапіс)
халадні́к, ‑у, м.
Халодная страва з бацвіння, шчаўя, агуркоў, цыбулі, запраўленая смятанай і пакрышаным яйцом. З кухні чуваць быў прыглушаны басок: — Ну, Алена Паўлаўна, якія прэтэнзіі?.. Вы ведаеце, чым халаднік запраўлены? Смятана — першы гатунак, яйцы, цыбуля зялёная, кроп — халаднік, хоць выпі...Сапрыка.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
ятага́н, ‑а, м.
Сякучая і колючая халодная зброя з выгнутым лязом, распаўсюджаная ў народаў Блізкага і Сярэдняга Усходу. Сталь ятагана блішчала ў зараслях.Самуйлёнак.Дай памаўчаць перад памяццю верных сыноў, Што ненавідзелі больш усяго на зямлі Бляск ятаганаў злавесны ды свіст бізуноў.Гілевіч.
[Тур. yatagăn.]
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
Мужурна́ ’поўны, тоўсты, здаровы’ (міёр., З нар. сл.), драг.мужурно, мужурнэ́ско ’грубы, нязграбны здаровы мужчына’. Да муж (гл.). Аб суфіксе ‑ур‑ гл. Сцяцко, Афікс. наз., 174; ‑н‑о́ таксама надае экспрэсіўны характар, напр., драг.пічно́ ’вялікая, але халодная печ’. Аналагічна рус.‑л‑о́: мужло́ ’неадукаваны, грубы, некультурны чалавек’.
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
партупе́я, ‑і, ж.
Плечавы або паясны рэмень, да якога прышпільваецца халодная зброя, палявая сумка і пад. [Аня] азірнулася і ўбачыла высокага чалавека ў вайсковым адзенні з партупеяй цераз плячо, без шапкі.Мележ.Васілю асабліва добра запомніўся малады чарнявы лейтэнант з партупеяй на запыленай гімнасцёрцы.Няхай.
[Фр. porte-épée.]
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
ра́ніца, ‑ы, ж.
Час сутак ад канца ночы да пачатку дня, першыя гадзіны дня. Сонечная раніца. Халодная раніца. □ — Хто там? — запытаў айцец Баніфацый. — Пусціце перабыць ноч да раніцы, — пачулася ў адказ.Чарнышэвіч.Вёска .. дыміла кожную раніцу дымком сваіх каміноў.Чорны.
•••
Добрай раніцы! — ранішняе прывітанне.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
асарці́н.кул.:
шакала́днае асарці́ Pralínen pl;
мясно́е асарці́ (халодная закуска) Áufschnitt m -(e)s, Fléischplatte f -, -n;
асарці́ з гаро́дніны Míschgemüse n -s
Беларуска-нямецкі слоўнік (М. Кур'янка, 2010, актуальны правапіс)
алеба́рда
(польск. halabarda, ад ням. Hellebarde)
старадаўняя халодная колюча-рубячая зброя, доўгае плоскае або гранёнае кап’ё з прымацаванай да яго сякерай або паўмесяцападобным лязом.
Слоўнік іншамоўных слоў (А. Булыка, 1999, правапіс да 2008 г.)