цвяро́зы, ‑ая, ‑ае.

1. Які не ўжываў спіртнога; не п’яны. Непрыемна цвярозаму чалавеку глядзець на п’яных, і я паспешліва пачаў шукаць вачыма таго, хто мяне цікавіў. Карпюк. / у знач. наз. цвяро́зы, ‑ага, м.; цвяро́зая, ‑ай, ж. Лабановіч ужо зусім ап’янеў. Праўда, цвярозых тут і не было, апрача паненак, — яны былі толькі вясёлыя, — і Саханюка, які гарэлкі не піў. Колас. // Уласцівы такому чалавеку. — У п’яным выглядзе чалавек робіць тое, чаго ў цвярозым стане ніколі б сабе не дазволіў. Прокша.

2. перан. Разважлівы, сур’ёзны, якому не характэрны летуценнасць, фантазёрства. [Пятро Сцяпанавіч:] — Вы думаеце, хто яны, самыя цвярозыя рэалісты? Рамантыкі, у якіх выраслі зубы жыццёвай мудрасці. Палтаран. Цвярозыя думкі перамешваліся з абрыўкамі ўспамінаў, сапраўднае, перажытае чаргавалася з нейкімі зданямі. Лынькоў.

Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)

Ebrietas est voluntaria insania

П’янства ‒ добраахвотнае вар’яцтва.

Пьянство ‒ добровольное безумие.

бел. Ад водкі розум кароткі. Пі ‒ дурнейшым станеш. П’яны, што дурны. П’янства розум з’ела. Гарэлкай розуму не прамыеш. Ад гарэлкі розум мелкі.

рус. Дали вина, так и стал без ума. Пить ‒ ум пропить. Вод ка без ума разум сожжёт. Водку пил ‒ ум пропил. Пьяный, что бешеный. Кто пьёт, тот и горшки бьёт. Пей, пей, увидишь чертей. Вино с розумом не ходят: хмель шумит ‒ ум молчит. Выпьешь много вина, так поубавится ума. Кто много пьёт вина, тот скоро сойдёт с ума.

фр. Noyer sa raison dans le vin (Утопить ум в вине). Laisser sa raison au fond d’une bouteille (Оставить свой ум на дне бутылки). Laisser sa raison dans son verre (Оставить ум в своём стакане).

англ. Bacchus has drowned more people than Neptune (Вакх утопил больше людей, чем Нептун).

нем. Ist der Wein im Manne, ist der Verstand in der Kanne (Если вино в человеке, его разум в кружке).

Шасцімоўны слоўнік прыказак, прымавак і крылатых слоў (1993, правапіс да 2008 г.)

Multum vinum bibere, non diu vivere

Шмат віна піць ‒ нядоўга жыць.

Много вина пить ‒ недолго жить.

бел. Хто п’е, той доўга не жыве. Як п’яны мужык, то і смерць найдзе прычыну прыкапацца.

рус. Много пить ‒ мало жить. Кто винцо любит, тот сам себя губит. Кто чарку допивает, тот веку не доживает. Бывает, от водки и до могилы путь короткий. В луже водки и богатыри тонут. Кто в пивную шажком, за тем болезнь бежком. Кто живёт с водкой, тот и умрёт от неё. Чем больше пьёшь за здоровье, тем скорее выпьешь за упокой.

фр. Trop boire noyer la mémoire (Много пить ‒ ум/память утопить). Noyer sa raison dans le vin (Утопить ум в вине).

англ. There is poison in good wine (В хорошем вине есть яд).

нем. Mit Saufaus ist ’s bald aus (Горькому пьянице скоро конец). Wer täglich im Wein schwimmt, muß endlich darin ersaufen (Кто ежедневно плавает в вине, должен наконец в нём утонуть).

Шасцімоўны слоўнік прыказак, прымавак і крылатых слоў (1993, правапіс да 2008 г.)

wéghaben

* аддз. vt разм.

1) атрыма́ць, даста́віць

éine Óhrfeige ~ — атрыма́ць апляву́ху

2) разуме́ць, ке́міць

3)

j-n ~ wóllen — жада́ць змяшчэ́ння [устаране́ння] каго́-н.

◊ der hat áber éinen weg! — ну і п’я́ны ж ён!; ён не ў сваі́м ро́зуме!

Нямецка-беларускі слоўнік (М. Кур'янка, 2006, правапіс да 2008 г.) 

decha

dech|a

ж. разм. дошка (вялікая);

wieś zabita ~ami — забітая вёска; глухамань;

pijany w ~ę — п’яны ў дошку (у дым);

naciskać gaz do ~y — газаваць; рабіць максімальную хуткасць; ціснуць педаль хуткасці да ўпору

Польска-беларускі слоўнік (Я. Волкава, В. Авілава, 2004, правапіс да 2008 г.)

Ebrietas et amor cuncta secreta produnt

П’янства і каханне выдаюць усе тайны.

Пьянство и любовь выдают все тайны.

бел. Што цвярозы мысліць, п’яны скажа. Кахання і кашлю не схаваеш. У п’янага язык доўгі, а розум кароткі.

рус. Что у трезвого на уме, то у пьяного на языке. Вино развязывает язык. Пьяного речи ‒ трезвого мысли. Вся правда в вине. Пьяный, что малый: что на уме, то и на языке. Без вина правды не скажешь. Хмельной, что прямой: рот на распашку, язык на плече.

фр. Ce que le sobre tient au cœur est sur la langue du buveur (Что y трезвого на сердце, то у пьяного на языке.). Le vin délie la langue (Вино развязывает язык).

англ. What soberness conceals, drunkenness reveals (Что скрывает трезвость, выдаёт нетрезвость). A drunken heart won’t lie (Пьяное сердце не лжёт).

нем. Im Wein liegt Wahrheit (В вине лежит правда). Trunkener Mund tut Wahrheit kund (Пьяный рот говорит правду). Wein macht kühn reden (Вино смело говорит). Was man trunken gesagt, hat man nüchtern gedacht (Что сказал пьяный, думал трезвый).

Шасцімоўны слоўнік прыказак, прымавак і крылатых слоў (1993, правапіс да 2008 г.)

Піць 1, пэ́тэ, пы́ты ’глытаць вадкасць’, ’выпіваць спіртныя напіткі’ (ТСБМ, Яруш., Шат., Сл. ПЗБ, ТС), сюды ж пітво́, піццё, піцье ’напітак’ (Касп., ТС), пі́цё ’выпіўка’, піццё ’пойла’ (Сл. ПЗБ), піток, піце́ц ’аматар выпіць’, піткі́ ’які прыемна піць’ (ТСБМ, Янк. 3., Мік., Гарэц.); піць ’склёўваць зерне ў каласах (пра птушак)’ (ТС), ’кляваць проса з мяцёлкі’ (Юрч. СНЛ). Укр. пи́ти, рус. пить, польск. pić, н.-луж. piś, в.-луж. pić, чэш. píti, славац. piť, славен. píti, серб.-харв. пи̏ти ’піць’, макед. пие ’тс’, ’курыць тытунь’, балг. пия ’тс’. Прасл. piti < і.-е. *pïH‑tēi̯ > pī ці *péi̯H‑tēi > pōi̯ > *pojiti > паіць: ст.-грэч. πῑνω ’п’ю’, лесбійск. πώνω, заг. лад. πῖθι, лац. bibo < *pibō ’п’ю’, алб. pi ’тс’, ірл. ibim, ст.-інд. píbati ’(ён) п’е’, pītás ’выпіты’, pítiṣ ’піццё’, ст.-прус. poi​eti ’піце!’, літ. puota ’выпіўка’, лат. pōtus ’выпіты; п’яны’ (Міклашыч, 246; Траўтман, 228; Фрэнкель, Balt. Spr., 37; Бязлай, 3, 44). Значэнне ’выціскаць сок з зярнят, вішань і пад. (пра птушак)’ — другасная беларуска-польская ізасема, гл. Цыхун, Бел.-польск. ізал., 147–148.

Піць 2 ’нос’ (пін., Сл. Брэс.). Скарочаная форма ад пі́паць (гл.).

Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)

задра́ць, ‑дзяру, ‑дзярэш, ‑дзярэ; ‑дзяром, ‑дзераце; зак., каго-што.

1. Падняць угору. Дзік спыніўся, задраў свой лыч, панюхаў паветра, глуха рохнуў і завярнуўся назад. Маўр. // Загнуўшы, падняць уверх (пра адзенне). Зусім нечакана для «высокага суда» Рыгор задраў кашулю і павярнуўся спіной да стала. Бажко. Чалавек задраў калашыны вышэй калень і пачаў грэць валасатыя ногі. Лобан.

2. Адарваўшы, загнуць канцом у адваротны бок. Задраць скуру на пальцы.

3. Забіць, разарваць (пра драпежніка). Каршун задраў курыцу. □ Яшчэ пазаўчора .. [воўк] задраў па той бок лесу на выгане кабылу. Чорны.

•••

Задраць ногі — а) упасці, не ўтрымаўшыся на нагах. Купрыян.. быў да таго п’яны, што жонка як турнула рукою, то ён задраў ногі.. і перакуліўся. Чарот; б) памерці, здохнуць (звычайна пра жывёлу). Падкорміць [Халімон] парсючка, толькі б.. прадаць, рубель на патрэбу выручыць, а гэты парсюк ногі задзярэ. Чарнышэвіч.

Задраць нос (галаву) — зазнацца, заганарыцца.

Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)

п’я́ны

1. прил., прям., перен. пья́ный, хмельно́й;

п. чалаве́к — пья́ный (хмельно́й) челове́к;

~нае віно́ — пья́ное (хмельно́е) вино́;

~ныя размо́вы — пья́ные (хмельны́е) ре́чи;

п. ад ра́дасці — пья́ный от ра́дости;

2. в знач. сущ. пья́ный;

◊ з ~ных вачэ́й — с пья́ных глаз;

пад ~ную руку́ — под пья́ную ру́ку;

што ў цвяро́зага ў галаве́, то́е ў ~нага на языку́ — посл. что у тре́звого на уме́, то у пья́ного на языке́

Беларуска-рускі слоўнік, 4-е выданне (2012, актуальны правапіс)

пасячы́, ‑сяку, ‑сячэш, ‑сячэ; ‑сячом, ‑сечаце, ‑сякуць; пр. пасек, ‑секла; заг. пасячы; зак.

1. што. Высечы, ссячы ўсё, многае. Слухаў ён [дыверсант], сам з сабой размаўляў, як п’яны: «Я вярнуся на гэту зямлю. Пасяку ўсе сады, папалю ўсе млыны, Хаты чорным агнём спапялю...» Куляшоў.

2. каго-што. Рассячы па кавалкі, падрабніць што‑н. Пасячы дровы. Пасячы мяса на катлеты. □ [Яніна:] Хоць на кавалкі пасячыце мяне, усё адно не пайду за нялюбага! Козел.

3. каго. Засячы, забіць усіх, многіх якой‑н. халоднай зброяй. Пасячы ворага шаблямі.

4. што. Параніць якую‑н. частку цела сякерай, секачом і пад. [Таццяна:] — Глядзі, дзетка маё, асцярожненька махай сякерай. Не дай бог, яшчэ нагу пасячэш. Асіпенка. // Пашкодзіць, папсаваць што‑н. Можа б Клім пасек бы падлогу і пабіў увесь посуд у хаце, каб урэшце не схапілі яго за рукі мужчыны. Ермаловіч. Андрэй плюнуў: «Пякло ўсё лета, як на скаварадзе сядзелі, а тут — град. Пасек усё на свеце. Дабіў недзе і на полі тое, што яшчэ асталося, не згарэла за лета». Пташнікаў.

5. што, чаго і без дап. Сячы некаторы час.

Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)