1. Прыгожы мужчына. Невядома адкуль прыблукаў у нашу вёску Сашка Трой. Чорны, як смоль, прыгажун і весяльчак.Пянкрат.[Сатараў] выдатнік вучобы і паэт, жыццярадасны і дасціпны прыгажун, высокі і тонкі, як чарацінка.Лось.
2. Аб кім‑, чым‑н. прыгожым. Па падаконніку апынуўся чырвоны, як полымя, прыгажун-певень.Шамякін.Стаенны прыгажун захроп, шырока растапырыўшы ноздры, павёў вушамі і пачаў грабці нагою зямлю.Кулакоўскі.Стаіць такі прыгажун [паравоз] ля дэпо, калёсы высокія, чырвоныя, не раўнуючы, як ногі ў бусла балотнага.Лынькоў.
•••
Пісаны прыгажун — вельмі прыгожы, такі, як на малюнку.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
пракрыча́ць, ‑чу, ‑чыш, ‑чыць; зак.
1. Абазвацца крыкам. Пракрычала дзіця. □ У лесе спрасонку пракрычала нейкая птушка і сціхла.Мележ.Непадалёку ў чыімсьці хляве пракрычаў сонны певень.Сяркоў.
2.што і без дап. Закрычаць, гучна сказаць што‑н. Пракрычаць «ура». □ — Здарова, братва! — спыніўшыся каля парога,.. пракрычаў Кандрат.Лобан.Пятая ноч пасля расстрэлу рабочых у Вільні. А Алаіза не можа спаць.. Точыць неабходнасць выплеснуць свой боль, пракрычаць пракляцце забойцам.Арабей.
3.што і без дап. Крычаць некаторы час. Пракрычаць усю ноч.
•••
Пракрычаць вушыкаму — тое, што і пратрубіць вушы (гл. пратрубіць).
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
КУРАПАДО́БНЫЯ
(Galliformes),
атрад птушак. Вядомы з ніжняга эацэну. 2 падатр.: гаацыны і ўласна К., 7 сям. (6 сучасных: веліканогія куры, фазанавыя, індычыя, краксавыя, або гока, цецеруковыя, цацаркавыя), 108 выкапнёвых і 283 сучасныя віды. Наземныя або наземна-дрэвавыя птушкі. На Беларусі 7 відаў: глушэц, курапаткі белая і шэрая, перапёлка, рабчык, цецярук, фазан. У Чырв. кнізе МСАП — 26 відаў, 11 падвідаў. У Чырв. кнізе Беларусі — курапатка белая.
Даўж. ад 12 см (карлікавая перапёлка) да 235 см (чубаты аргус), маса ад 45 г (карлікавая перапёлка) да 10 кг (дзікі індык). Самцы буйнейшыя за самак. Палавы дымарфізм добра выражаны. Дзюба кароткая, моцная. Крылы шырокія. Ногі моцныя. Добра ходзяць, бегаюць, палёт непрацяглы. Кормяцца пладамі, насеннем, травой, лісцем, насякомымі, малюскамі, чарвямі. Пераважна палігамы, такуюць. Гнёзды на зямлі (акрамя гаацына і гока). Нясуць да 25 яец. Вывадкавыя птушкі. Банкіўскія куры (гл.Банкіўскі певень), індычыя і цацаркавыя — продкі свойскіх парод. Аб’ект промыслу і развядзення.
Беларуская Энцыклапедыя (1996—2004, правапіс да 2008 г., часткова)
Quod satis est, cui contingit, nil amplius optet
У кожнага ёсць дастаткова, не трэба шукаць/жадаць большага.
У каждого есть достаточно, не надо искать/желать большего.
бел. Хто мала жадае, той многа мае. Курка/певень па зярнятку збірае і сыта/сыт бывае.
рус. От добра добра не ищут.
фр. Quand on est bien il faut s’y tenir (Когда хорошо, надо за это держаться).
англ. Let the man who has enough for his wants, desire nothing more (Пусть тот, у кого есть необходимое, больше ничего не желает).
нем. Sei zufrieden mit dem Gut, das du hast (Будь доволен добром, которое у тебя есть).
Шасцімоўны слоўнік прыказак, прымавак і крылатых слоў (1993, правапіс да 2008 г.)
грэ́бцісяіграбці́ся, грабуся, грабешся, грабецца; грабёмся, грабяцеся; пр. гробся, граблася і граблася, грэблася і граблося; незак.
1. Капацца, разграбаць што‑н. лапамі, пальцамі. Пасярод вуліцы заклапочана грабецца вялізны певень з чарадою кур — шукаюць спажывы.Палтаран.[Мацевіха] была на полі. Юрка гробся ў зямлі побач з ёю.Чорны.
2.Разм. Плысці, пасоўвацца, грабучы чым‑н. Грэбціся да берага. □ Павольна адзінокі параходзік Грабецца супраць круталобых хваль.Блатун.//перан. Імкнуцца да чаго‑н., пераадольваючы цяжкасці. — Не ў мае пяцьдзесят пяць год такую прамудрасць засвойваць, няхай ужо сыны мае.. на гэту справу грабуцца.Лынькоў.
3.Зал.да грэбці (у 1 знач.).
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
пераклі́чка, ‑і, ДМ ‑чцы; Рмн. ‑чак; ж.
1. Выклік па прозвішчах, імёнах для праверкі прысутнасці пэўных асоб. [Настаўніца] зрабіла пераклічку вучняў па спісу.Якімовіч.— Комлік! — як на пераклічцы, выгукнуў Кашын.Карпаў.
2.Дзеяннепаводледзеясл. пераклікацца (у 1, 2 знач.), а таксама гукі гэтага дзеяння. [Цішыня] парушаецца іншы раз лёгкім усплёскам вясла, спевамі птушак, пераклічкай рыбакоў.«Звязда».На двары хрыпла.. заспяваў певень. Яму адказаў другі, трэці. І пайшла па вёсцы звонкая пераклічка.Курто.Кожны чуў у ранішняй пераклічцы гудкоў магутны гул суладнай чалавечай працы.Лынькоў.
3. Падабенства, унутраная сувязь, агульныя рысы, прыкметы ў чым‑н. Ідэйна-тэматычная і нават вобразная пераклічка Янкі Купалы і Якуба Коласа з Максімам Горкім прыкметна ў многіх творах беларускіх класікаў.Ларчанка.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
Aedis apud postes canis est magis acer (asper) in hospes
Каля вушака сабака мацней брэша на чужых людзей.
У дверного косяка собака сильнее лает на чужих людей.
бел. На сваім падвор’і і сабака пан. На сваім падворку і сабака адважнейшы. І певень на сваім сметніку гаспадар. Кожны кулік на сваім полі вялік.
рус. На своей улочке храбра и курочка. Всяк петух смел на своей навозной куче. На своём пепелище и курица бьёт, а петух никому спуску не даёт. Всяк в своём доме хозяин. Всяк кулик на своём болоте велик. В своём гнезде и ворона коршуну глаз выклюет.
фр. Tout chien est lion dans sa maison (В своём доме всякая собака ‒ лев).
англ. Every cock is proud on his own dunghill (Каждый петух важен на своей навозной куче).
нем. Der Hahn ist König auf seinem Mist (Петух ‒ король на своей навозной куче).
Шасцімоўны слоўнік прыказак, прымавак і крылатых слоў (1993, правапіс да 2008 г.)
Dum fortuna favet, parit et taurus vitulum
Пакуль спрыяе лёс, і бык родзіць цялят.
Пока благоприятствует судьба, и бык родит телят.
бел. Як павядзецца, то і певень нясецца. Калі вядзецца, то і на трэску прадзецца. Каму шанцуе, таму падчас і воўк коні пасе.
рус. Кому везёт, у того бык родит. Коли повезёт, так и бык телёнка принесёт. Кому счастье, у того и куры доятся. Кому счастье придёт, тот и на печи найдёт. Где ведётся, там и на щепу прядётся.
фр. Bien dance à qui la fortune chante (Хорошо танцует тот, кому поёт удача/фортуна).
англ. He dances well to whom fortune pipes (Хорошо танцует тот, кому аккомпанирует судьба/счастье).
нем. Wer ’s Glück hat, dem legt der Hahn Eier/dem geben seine Hühner Milch/dem kalbt der Ochse (Кто счастлив, тому и петух яйца несёт/тому дают куры молоко/у того и бык телится).
Шасцімоўны слоўнік прыказак, прымавак і крылатых слоў (1993, правапіс да 2008 г.)
◎ По́паўзень ’маленькая птушка атрада вераб’іных, якая вельмі спрытна лазіць па дрэвах уверх і ўніз галавой. Šiito europaea L (ТСБМ, Жыв. св.), сюды ж попыўзінь ’паўзун (пра дзіцё)’ (Бяльк.). Назва птушкі, хутчэй за ўсё, запазычана з рус.поползень ’Sitta europaea’, у аснове якой ползти (m. паўзці), што да *рьЬаіі, *ръЫи параўн. балг.дыял.пльзаннца. пьлзач ’усякая жывая істота, што поўзае’ (БЕР, 5, 45, 65), славен.дыял.plezar, plezcirćek ’Sitta europaea L.’, pleziih, pležith ’Certhia familiaris’, plazica, plazica ’назва птушкі або рэптыліі’ (Бязлай, 3, 57). Суфіксацыя характарызуе носьбіта якасці ці дзеяння, параўн. певень, лежань, рус.дыял.лежень ’рыба налім’. глушень ’глушэц’ і пад. Народныя назвы Sitta europaea L. — каваль. дзятлік, якія Ластоўскі адносіць да сям’і ’попаўзьнеў” (навуковы тэрмін?); параўн., аднак, паўзунок ’Ceilhia familiaris’ (Ласт.), у аснове якога тая ж адзнака. Іншыя назвы паўзнік (стол., ЛП), глінянка, сівы дзятлік (Федз. — Даўб.).
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
cock
I[kɑ:k]1.
n.
1) пе́вень -ўня m.
2) саме́ц і́ншых пту́шак
3) кран -а m.
4) куро́к -ка́m.
5) гало́ўны заправі́ла, верхаво́д -а m.
6) Archaic пе́ршыя, другі́я пе́ўні (ра́ньні час)
2.
v.
узво́дзіць куро́к (пістале́та)
II[kɑ:k]
v.
1) ста́віцца задзі́рліва
2) насо́ўваць наба́кір
to cock a hat — залама́ць ша́пку наба́кір
3) напы́жвацца, задзіра́ць нос
III[kɑ:k]1.
n.
капа́, ко́пка f.
2.
v.t.
склада́ць у ко́пкі
Ангельска-беларускі слоўнік (В. Пашкевіч, 2006, класічны правапіс)