Рамузі́ніна (ръмузініна) ’вузкая палоска матэрыі’ (міёр., Нар. словатв.). Разам з рус. ремузи́на, рему́зье ’лахманы’ звязаны з рэ́мень, раме́нь (гл.) на базе развіцця значэння ’вузкая палоска’ — ’разадраная тканіна’ (Куркіна, Этимология–1997–1999, 85).
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
ніз, -у, мн. нізы́, -о́ў, м.
1. Ніжняя частка чаго-н.
Н. рукава.
2. Паверхня, бок прадмета, процілеглы яго верху.
Н. скрыні.
3. Унутраны бок (матэрыі, вопраткі); спод.
Н. паліто.
4. Нізіннае месца.
Сцелецца па нізах туман.
5. Тое, што і нізоўе.
6. мн. Шырокія пласты працоўнага народа.
Сацыяльныя нізы.
7. мн. Ніжнія ноты (спец.).
Браць нізы.
Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (І. Л. Капылоў, 2022, актуальны правапіс)
лі́штва, -ы, мн. -ы, -аў, ж.
1. Накладная планка вакол дзвярнога ці аконнага праёма.
Фігурная л.
2. Металічная накладная пласцінка з шчылінай для ключа на дзвярах, шуфлядах і пад.
3. Тое, што і плінтус.
4. Падгорнутая або нашытая палоска матэрыі для аддзелкі, падрубкі.
|| памянш. лі́штвачка, -і, ДМ -чцы, мн. -і, -чак, ж.
|| прым. ліштвяны́, -а́я, -о́е.
Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (І. Л. Капылоў, 2022, актуальны правапіс)
кла́пан, -а, мн. -ы, -аў, м.
1. Дэталь у кампрэсарах, рухавіках унутранага згарання і інш., якая закрывае праход пары, газу або вадкасці.
Засцерагальны к.
2. Частка полага органа ў выглядзе складкі ў сэрцы, якая не дае рухацца крыві ў адваротным напрамку.
Сардэчны к.
3. Нашыўка з куска матэрыі, якая прыкрывае кішэню або шво на адзенні.
|| прым. кла́панны, -ая, -ае.
Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (І. Л. Капылоў, 2022, актуальны правапіс)
аста́так, -тку, мн. -ткі, -ткаў, м.
1. Частка чаго-н., якая засталася нявыкарыстаная; рэшта.
А. матэрыі.
Астаткі абеду.
2. мн. Тое, што яшчэ збераглося, уцалела.
Расло некалькі бяроз — астаткі даўнейшых прысад.
3. мн. Адходы якога-н. вытворчага працэсу.
Нафтавыя астаткі.
4. Апошняя частка, астача чаго-н.
А. адпачынку.
А. жыцця.
◊
Да (без) астатку — поўнасцю, цалкам.
|| прым. аста́ткавы, -ая, -ае.
Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (І. Л. Капылоў, 2022, актуальны правапіс)
Барэткі жаночыя туфлі’ (Касп.). Рус. дыял. баре́тки ’розныя віды жаночага абутку’ (смал., тул., свярдл., ярасл. і г. д.), баре́ты ’модныя чаравікі’ (данское). Паводле Шанскага, 1, Б, 43, магчыма, запазычанне з ісп. мовы (ісп. barreta ’скураная сцілка’). Няпэўна. Параўн. рус. дыял. баре́товый ’скураны’ (?): Надевал перчаточки баретовые (з песні). Зыходзячы з рус. дыял. варыянта буре́тки ’жаночы абутак’, можна лічыць, што слова таго ж паходжання, што і рус. буре́т, польск. burat, buret, boradek, boratek ’гатунак баваўнянай ці шарсцяной або шаўкова-шарсцяной матэрыі, якая мела ўзоры і зажывалася на парцьеры і для пакрыцця мэблі’ (а гэта з франц. burat, італ. buratto; Варш. сл., 1, 190, 235, 236). Тады значэнне ’скураны абутак’ другаснае, а першаснае ’абутак з матэрыі’ (гэта значэнне яшчэ вядома ў рус. гаворках). Таксама рус. перчаточки баретовые хутчэй за ўсё ’пальчаткі з матэрыі барету’ (гл. Краўчук, БЛ, 1973, 4, 69).
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
часці́ца, ‑ы, ж.
1. У граматыцы — службовае слова, якое не мае самастойнага значэння, а выражае розныя сэнсавыя, мадальныя і эмацыянальныя адценні слоў, словазлучэнняў і сказаў.
2. Спец. Элементарная частка ў складзе якога‑н. рэчыва. Электроны — найдрабнейшыя часціцы матэрыі.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
гілазаі́зм
(ад гр. hyle = рэчыва + zoe = жыццё)
філасофскі погляд, паводле якога здольнасць адчуваць нібыта ўласціва ўсёй матэрыі.
Слоўнік іншамоўных слоў (А. Булыка, 1999, правапіс да 2008 г.)
раслі́на, ‑ы, ж.
Арганізм, які развіваецца звычайна ў нерухомым становішчы, атрымлівае пажыўныя неарганічныя рэчывы з глебы і паветра і ператварае іх у арганічныя; з’яўляецца адной з найбольш пашыраныя форм існавання жывой матэрыі.
•••
Аранжарэйная расліна (іран.) — пра далікатнага, распешчанага чалавека.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
Брэ́та ’палотнішча’ (Шпіл.). Укр. бри́та ’тс’. Запазычанне з польск. bryta, breta ’шырыня матэрыі’ (Spódnica we trzy bryty), а гэта з ням. Breite ’шырыня’. Гл. Варш. сл., 1, 216; Брукнер, 43; Шалудзька, Нім., 22. Параўн. брэт.
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)