1. Старая адзінка меры даўжыні, роўная 3 аршынам, або 2,134 м, якая ўжывалася ў Расіі і Беларусі да ўвядзення метрычнай сістэмы мер. І сад развінуўся, ліствою багаты, На сажань у глыб заплялося карэнне.Панчанка.Дуброва сапраўды была блізка, сажняў за дзвесце ад хутара.Чарнышэвіч.
2. Паверхня чаго‑н. або колькасць якога‑н. матэрыялу, роўныя гэтай меры (пагоннай, квадратнай або кубічнай). Сажань зямлі. Сажань дроў. □ Прабегшы некалькі дзесяткаў сажняў краем даліны, крынічка зноў хавалася ў зямлю.Колас.І Ларывон Масеевіч прыгадвае, як сажнямі ставіў некалі дровы, як цягаў двуручную пілу.Мяжэвіч.
3. Прылада для абмервання зямельных участкаў. З драўлянымі сажнямі хадзілі натоўпы сялян і парабкаў па панскіх палях.Броўка.Вось з рагатым сажнем ідзе калгасны брыгадзір, які намяраў касцом працадні.Шкраба.
•••
Бачыць на тры сажні пад зямлёюгл. бачыць.
Касы сажань у плячах — шыракаплечы, магутнага складу (пра чалавека). Марыя Міхайлаўна ўважліва агледзела рослага правадніка. Касы сажань у плячах. Волат.Мяжэвіч.
Сажнем носа не дастаць — тое, што і крукам (шастом) носа не дастаць (гл.дастаць). Ледзь апякунства выкарміць яго, Глядзі, і сажнем не дастанеш носа.Ляпёшкін.
У касы сажань ростам — пра рослага, высокага чалавека.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
снег, ‑у, М снезе; мн. снягі, ‑оў; м.
Атмасферныя ападкі ў выглядзе белых камячкоў, якія складаюцца з крышталікаў, падобных на зорачкі. Падаў першы снег, весела мітусіліся ўвішныя сняжынкі, усцілалі перад .. [Васілём і Лідай] шлях.Мележ.Засвістаў і загуў у камінах зімовы вецер; камякамі пухкімі, мокрымі снег паваліў.Мурашка.// Суцэльная маса такіх ападкаў, што пакрывае якую‑н. прастору. Як толькі згоніць снег,.. [Самабыль] зараз жа выходзіць у свой гародчык, дзе ста[я]ць сліва, ігруша і дзве яблыні, і тут распачынае работу.Колас.Ногі коўзаліся па сухім спрасаваным снезе.Шамякін.Зімой суровыя завеі намяталі высокія гурбы снегу.В. Вольскі.
•••
Зімой снегу не дастацьгл.дастаць.
Снег саломаю тушыцьгл. тушыць.
Як леташні снег (патрэбен) — зусім не патрэбен.
Як снег на галаву — зусім нечакана, раптоўна (з’явіцца, прыбыць і пад.).
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
Зняць ’дастаць, здзець’. Рус.снять, укр.зня́ти, польск.zdjąć ’тс’, в.-луж.zjeć ’абагульніць, падвесці вынікі’, zejeć ’зняць’, н.-луж.zjeś ’зняць, забраць’, чэш.sejmouti, sníti, славац.sňať, славен.snę́ti, серб.-харв.сне́ти, сне̂ти, снијѐти, балг.снѝмам, снѐма ’тс’, макед.снема ’знікнуць’. Ст.-слав.сънѧти ’зняць’. Ст.-рус.съняти ’зняць’. Прэфіксальны дзеяслоў прасл.sъn‑ę‑ti, дзе корань ę‑/im‑/ьm‑, прадстаўлены ва узяць, прымаць, мець і інш., ‑n‑ — частка прэфікса. Не выключана, што бел. і ўкр. словы пад уплывам рус. Гл. мець.
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
Смо́чка ‘асака балотная, Carex acutiformis Ehrh.’ (Шат.), смоч, смо́чка, сма́чаль ‘расліна падвей’ (бярэз., Сл. ПЗБ), смоч ‘тс’ (пух., Жыв. сл.), смыч, смы́чаль ‘від асакі’ (Жыв. сл.), смы́чка ‘падвей’ (Жыв. сл.), сму́чай ‘тс’ (лельч., Жыв. сл.), сму́чай ‘ранняя асака на мокрых месцах’ (ТС). Цыхун (вусн. паведамл.) адносіць да смыкаць (гл.) (дзеці смыкаюць гэтыя расліны, каб дастаць салодкае карэнне). Тады першасная форма з ‑ы‑ ў корані, а ‑о‑, відаць, пад уплывам смактаць. Варыянты з ‑у‑ каранёвым паходзяць з палескіх гаворак, дзе ы > у.
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
éinholen
vt
1) даганя́ць, наганя́ць
2) закупля́ць (прадукты)
3) даста́ць, прыбра́ць, здабы́ць
éinen Rat ~ — ра́іцца, ра́дзіцца
4) прыма́ць
die Fáhne ~ — апуска́ць сцяг
féierlich ~ — урачы́ста сустрака́ць
Нямецка-беларускі слоўнік (М. Кур'янка, 2006, правапіс да 2008 г.)
вы́скрабці, ‑бу, ‑беш, ‑бе; зак., што.
1. Скрабучы што‑н., зрабіць чыстым, гладкім. Дома жанчына выскрабла падлогу і столь, памыла вокны.Хадановіч.[Дзеці] так выскраблі дзеркачамі двор і вуліцу, што было хоць каціся.Васілевіч.
2.Дастаць, выдаліць што‑н. выскрабаннем. Выскрабці рэшткі кашы з гаршка. □ Сяргей Карпавіч выскраб з люлькі попел, начыніў яе свежым тытунём і закурыў.Мікуліч.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
адгаво́рка, ‑і, ДМ ‑рцы; Рмн. ‑рак; ж.
Спасылка на што‑н. з мэтай ухіліцца, адмовіцца ад чаго‑н. — Ды вось білет у кішэні. — сказаў .. [Гвозд], засоўваючы белую, з рудымі галаскамі, вузкую руку за борт пінжака, нібы збіраўся дастаць білет, каб Зыбін не падумаў, што гэта адна адгаворка.Мележ.Лёка заўсёды магла выдумаць якую-небудзь адгаворку.Асіпенка.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
балабо́н, ‑а, м.
Разм.
1. Кругленькі званочак у выглядзе шарыка. Аднекуль здалёк прыляталі глухія гукі балабонаў — відаць, пасвіліся на балоце коні.Лынькоў.Адна, мусіць, самая збродлівая [карова], з балабонам: нагне галаву, каб да травіны дастаць, — балабон звініць.Сіпакоў.
2.перан. Балбатун, пустаслоў. Не, ён не з тых, хто менціць языком, у балабонаў рукі такімі мазолістымі не бываюць.Рылько.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
дастава́цьнесов.
1. достава́ть;
2. достава́ть, вынима́ть;
3. извлека́ть, удаля́ть;
4. достава́ть, дотя́гиваться;
5.разг. (приобретать, раздобывать) достава́ть;
6. получа́ть, нажива́ть;
7.разг. получа́ть; зараба́тывать;
1-7 см.даста́ць
Беларуска-рускі слоўнік, 4-е выданне (2012, актуальны правапіс)
здабыва́ць
1. (дастаць, знайсці) sich (D) verscháffen; áuftreiben* vt;