даста́ць, -а́ну, -а́неш, -а́не; -а́нь; зак.
1. што. Узяць што-н. такое, што знаходзіцца на адлегласці.
Д. талерку з паліцы.
2. да каго-чаго, што або чаго. Дацягнуцца, дакрануцца да чаго-н. аддаленага.
Д. рукой да бэлькі.
Д. дно ў рацэ.
3. Выняць, выцягнуць, набыць што-н., здабыць.
Д. кнігу з партфеля.
Д. асколак з раны.
4. што. Раздабыць што-н.
Д. білет у тэатр.
5. што і чаго. Нажыць што-н. непрыемнае (часцей пра здароўе; разм.).
Д. запаленне лёгкіх.
◊
Дастаць з-пад зямлі (разм.) — любым спосабам адшукаць.
Зімой лёду не дастанеш у каго (разм.) — пра вельмі скупога чалавека.
Крукам носа не дастанеш каму (разм.) — не падступішся да каго-н.
|| незак. дастава́ць, -таю́, -тае́ш, -тае́; -таём, -таяце́, -таю́ць.
Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (пад рэд. І. Л. Капылова, 2022, актуальны правапіс)
даста́ць сов.
1. доста́ть;
д. тале́рку з палі́цы — доста́ть таре́лку с по́лки;
2. доста́ть, вы́нуть;
д. кні́жку з партфе́ля — доста́ть кни́жку из портфе́ля;
3. извле́чь; удали́ть;
д. аско́лак з ра́ны — извле́чь (удали́ть) оско́лок из ра́ны;
4. доста́ть; дотяну́ться;
д. да бэ́лькі — доста́ть (дотяну́ться) до ба́лки;
5. разг. (приобрести, раздобыть) доста́ть;
д. біле́т у тэа́тр — доста́ть биле́т в теа́тр;
6. получи́ть, нажи́ть;
д. плеўры́т — получи́ть (нажи́ть) плеври́т;
7. разг. (быть наказанным) получи́ть; (быть побитым — ещё) зарабо́тать;
д. год турмы́ — получи́ть год тюрьмы́;
◊ д. з-пад зямлі́ — доста́ть из-под земли́;
д. па ша́пцы — получи́ть по ша́пке;
д. па ка́рку — схлопота́ть по ше́е;
кру́кам галавы́ (но́са) не д. — не подступи́ться (к кому);
д. сабе́ ца́цку — (болезнь, неприятность) схвати́ть, нажи́ть;
зімо́й лёду не даста́неш (не вы́прасіш) — (у каго) погов. зимо́й льда не вы́просишь (у кого)
Беларуска-рускі слоўнік, 4-е выданне (актуальны правапіс)
даста́ць, ‑стану, ‑станеш, ‑стане; зак.
1. што. Узяць што‑н. такое, што знаходзіцца на некаторай адлегласці. Калі Ігнась дастаў з палічкі жоўценькі сшытак, Люба запыталася: — Мабыць, малюнкі? Мурашка.
2. да чаго, чаго. Дацягнуцца, дакрануцца да чаго‑н. аддаленага. Дастаць рукой да бэлькі. □ Цені ад яблынь дасталі да хаты і павольна папаўзлі па сцяне ўверх. Шамякін. Стаіць дуб, аднагодак мой, І мне ўжо не дастаць рукой Пад воблакам яго вяршыні. Танк.
3. што. Выняць, выцягнуць што‑н. адкуль‑н., з чаго‑н.; здабыць. Дастаць сшытак з партфеля. □ Рыгор дастаў з кішэні капейку і падаў яе хлапчуку. Гартны. Слава першым буравым майстрам, якія дасталі з цёмных глыбінь першыя грамы калійнай солі! Паслядовіч.
4. што і чаго. Раздабыць, набыць, расстарацца. Дастаць важныя звесткі. □ Саша кожны дзень прасіла брата схадзіць да чырвонаармейцаў і дастаць газету. Шамякін. // Разм. Атрымаць, нажыць. Дастаць хваробы.
•••
Дастаць (выкапаць) з-пад зямлі — абавязкова раздабыць, адшукаць што‑н., дзе б яно ні было.
Зімой лёду (снегу) не дастаць у каго — пра дужа скупога чалавека.
Крукам (шастом) галавы (носа) не дастаць каму — пра вельмі ганарыстага чалавека.
Рукой дастаць — вельмі блізка.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
даста́ць
1. (дацягнуцца) erréichen vt; lángen vt bis (A);
даста́ць руко́й да сто́лі mit der Hand bis an die Décke réichen;
2. (прыдбаць) verscháffen vt; áuftreiben* vt, fínden* vt (знайсці);
гэ́тую кні́гу ця́жка даста́ць díeses Buch ist schwer zu bekómmen;
3. (узяць аднекуль) nehmen* vt; heráusnehmen* vt; heráusziehen* vt (выцягнуць); herúnternehmen* vt (зняць)
Беларуска-нямецкі слоўнік (М. Кур'янка, 2010, актуальны правапіс)
раздобы́ть сов., разг. даста́ць, раздабы́ць, расстара́цца;
Руска-беларускі слоўнік НАН Беларусі, 10-е выданне (актуальны правапіс)
разлуза́ць, -а́ю, -а́еш, -а́е; -а́ны; зак., што.
Раскрыць (абалонку), каб дастаць семя; разлушчыць.
Р. арэх.
|| незак. разлу́зваць, -аю, -аеш, -ае.
Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (пад рэд. І. Л. Капылова, 2022, актуальны правапіс)
разлу́шчыць, -чу, -чыш, -чыць; -чаны; зак., што.
Раскрыць (абалонку), расцерабіць, каб дастаць семя.
Р. арэх.
|| незак. разлу́шчваць, -аю, -аеш, -ае.
Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (пад рэд. І. Л. Капылова, 2022, актуальны правапіс)
Беларуска-нямецкі слоўнік (М. Кур'янка, 2010, актуальны правапіс)
заполучи́ть сов. даста́ць; (раздобыть) раздабы́ць; (получить) атрыма́ць.
Руска-беларускі слоўнік НАН Беларусі, 10-е выданне (актуальны правапіс)
накалупа́ць, -а́ю, -а́еш, -а́е; зак., чаго (разм.).
Калупаючы, аддзяліць, дастаць нейкую колькасць чаго-н.
Н. каранёў валяр’яну.
|| незак. накалу́пваць, -аю, -аеш, -ае.
Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (пад рэд. І. Л. Капылова, 2022, актуальны правапіс)