◎ Прападо́бій ’накшталт’ (брасл., Сл. ПЗБ). Паводле аўтараў слоўніка, з рус. наподобие, магчыма, з мовы старавераў (?).

Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)

Ванзо́нка ’вэнджаны кумпяк’ (КЭС). Запазычанне з польскай мовы wędzonka ’вэнджаная грудзінка’ < wędzić (Кюнэ, Poln., 113).

Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)

◎ Кор ’адзёр’ (Сл. паўн.-зах.). Параўн. рус. корь (там жа, 503). Запазычанне з рускай мовы.

Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)

Таралу́шка ’дэталь у калаўроце’ (мёрск., Ск. нар. мовы). Няясна; магчыма, ад тарала́ць ’тарахцець’, гл. таралакаць.

Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)

То́пальніца ’понаж у калаўроце’ (мёрск., Ск. нар. мовы), то́пала ’тс’ (Варл.). Утворана ад топаць, гл.

Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)

Тыце́яць, тыті́яти ‘моцна і голасна сварыцца’ (драг., Ск. нар. мовы). Няясна. Магчыма, ад тыц, гл.

Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)

речь ж.

1. (способность говорить) маўле́нне, -ння ж., мо́ва, -вы ж., мн. нет;

о́рганы ре́чи о́рганы маўле́ння (мо́вы);

разви́тие ре́чи развіццё маўле́ння (мо́вы);

лиши́ться да́ра ре́чи переводится безл. формой адня́ць (адабра́ць) мо́ву;

он лиши́лся да́ра ре́чи у яго́ адняло́ (адабра́ла) мо́ву;

2. (язык) мо́ва, -вы ж., мн. нет;

речь ребёнка мо́ва дзіця́ці;

у́стная речь ву́сная мо́ва;

3. (выступление) прамо́ва, -вы ж.;

речь прокуро́ра прамо́ва пракуро́ра;

4. (беседа) гу́тарка, -кі ж.; (разговор) гаво́рка, -кі ж.; размо́ва, -вы ж.; (слово) сло́ва, -ва ср.;

дру́жеская речь сябро́ўская гу́тарка;

завести́ речь о чём-л. заве́сці гаво́рку (размо́ву) аб чым-не́будзь;

не мо́жет быть и ре́чи не мо́жа быць гаво́ркі, няма́ чаго́ і гавары́ць;

об э́том не́ было и ре́чи пра гэ́та і гаво́ркі не было́;

5. грам. мо́ва, -вы ж.;

ча́сти ре́чи часці́ны мо́вы;

пряма́я речь про́стая мо́ва;

ко́свенная речь уско́сная мо́ва.

Руска-беларускі слоўнік НАН Беларусі, 10-е выданне (2012, актуальны правапіс)

аказіяналі́зм

(ад с.-лац. occasionalis = выпадковы)

1) ідэалістычны напрамак у еўрапейскай філасофіі 17 ст., які адмаўляў сувязь паміж псіхічнымі і фізічнымі з’явамі;

2) лінгв. слова, пабудаванае па законах дадзенай мовы, але ўжытае адзін раз, для дадзенага выпадку.

Слоўнік іншамоўных слоў (А. Булыка, 1999, правапіс да 2008 г.)

АЛФАВІ́Т

[ад назваў першых дзвюх літар грэч. алфавіта alpha і bēta (навагрэч. vita)],

азбука, сукупнасць графічных знакаў (літар) пэўнай сістэмы пісьма, размешчаных у замацаваным парадку. Уяўляе сабой пазнейшую стадыю развіцця графікі, наступную за піктаграфічным, ідэаграфічным пісьмом (гл. адпаведныя арт.). Асн. патрабаванні да кожнага алфавіта: дакладная колькасць адпаведных літар і асн. гукаў мовы (фанем), прастата малюнкаў літар і іх зручнасць для напісання, выразнае адрозненне адной літары ад другой пры захаванні адзінства іх графічнай будовы.

Алфавіт упершыню ўзнік у стараж. літарна-гукавых сістэмах. Яго маюць і некат. складовыя сістэмы, напр. катакана і хірагана (гл. Японскае пісьмо), дэванагары (гл. Індыйскае пісьмо) і інш. Першымі чыста гукавую сістэму пісьма стварылі фінікійцы каля 2000 г. да н. э. Фінікійскае пісьмо стала асновай для ўсіх наступных літарна-гукавых сістэм. Ад яго паходзіць арамейскае пісьмо, якое дало пачатак яўрэйскаму пісьму і арабскаму пісьму, а таксама грэчаскае пісьмо, на якім грунтуецца большасць еўрап. алфавіта. Грэч. алфавіт, найб. верагодна, створаны ў 11 ст. да н.э. Стараж. грэкі пакінулі без істотных змен фінікійскі алфавіт, толькі адкінулі графемы, не прыдатныя для перадачы гукаў сваёй мовы, і ўвялі некалькі новых. Грэч. алфавіт лёг у аснову італійскіх алфавітаў (этрускага, умбрыйскага, оскага, лацінскага, фаліскійскага і інш.). Пазнейшы візантыйскі варыянт грэч. алфавіта даў пачатак арм. і груз. пісьму (гл. адпаведныя арт.).

На грэка-візантыйскай аснове ўзнікла кірыліца, якая перайшла ў спадчыну беларусам і інш. усх.-слав. народам. Кірыліцкі алфавіт выкарыстоўваўся ў старабел. пісьменстве, а з пэўнымі зменамі і ў першых бел. друкаваных выданнях 16—17 ст. У 18 — пач. 20 ст. ў сувязі з яго заняпадам стаў ужывацца пераважна лацінскі алфавіт (гл. Лацінскае пісьмо). З узнікненнем легальнай бел. прэсы для перадачы гукавой сістэмы бел. мовы быў прыстасаваны рус. грамадзянскі шрыфт. Сучасны беларускі алфавіт замацаваўся як асноўны графічны сродак пісьмовай формы бел. літ. мовы пасля ўтварэння БССР.

Літ.:

Истрин В.А. Возникновение и развитие письма. М., 1965;

Дирингер Д. Алфавит: Пер. с англ. М., 1963;

Павленко Н.А. История письма. 2 изд. Мн., 1987.

А.М.Булыка.

т. 1, с. 270

Беларуская Энцыклапедыя (1996—2004, правапіс да 2008 г., часткова)

«ВЕ́СТНИК НАРО́ДНОГО КОМИССАРИА́ТА ПРОСВЕЩЕ́НИЯ»,

часопіс, орган Наркамата асветы БССР. Выдаваўся з кастр. 1921 да ліст. 1922 у Мінску на рус. мове, меў асобны аддзел на бел. мове. Пісаў пра ліквідацыю непісьменнасці, правядзенне школьнай рэформы, развіццё асветы, вышэйшай школы. Змяшчаў навук. і крытычныя артыкулы па пытаннях бел. гісторыі, культуры, л-ры, мовы. У часопісе друкаваліся З.Бядуля, У.Ігнатоўскі, Я.Карскі, Я.Колас, У.Пічэта і інш. Выйшла 14 нумароў.

т. 4, с. 119

Беларуская Энцыклапедыя (1996—2004, правапіс да 2008 г., часткова)