Дада́так ’дадатак’. Укр.дода́ток, польск.dodatek, чэш.dodatek, балг.дода́тък і г. д. Слав.*dodatъkъ — утварэнне суфіксам ‑ъkъ ад дзеепрыметніка на ‑t‑, ад дзеяслова *dodati (*do‑dati); параўн. бел.дада́ць, укр.дода́ти, польск.dodać, чэш.dodati, балг.дода́м і г. д. Як дзеяслоў *dodati, так і вытворнае *dodatъkъ, бясспрэчна, маюць прасл. характар, прынамсі, з’яўляюцца прасл. дыялектызмамі. Дзіўна, што ў праславянскім слоўніку Трубачова (Трубачоў, Эт. сл.) няма ні *dodati, ні *dodatъkъ. Іншае пытанне, ці не запазычаны бел.дадатак, укр.додаток з польск. мовы. На гэта пытанне адказаць пакуль што вельмі цяжка, таму што няма дакладных даных аб гісторыі гэтых слоў. Калі нават гэта і запазычанне, то застаецца пытанне аб зах.-слав. дыялектызмах прасл. характару тыпу *dodati, *dodatъkъ.
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
до́ступ, ‑у, м.
1. Месца, па якім можна падысці, наблізіцца да чаго‑н.; падыход. [Серада] узяўся правесці іх туды, дзе ёсць.. надзейная схованка. Доступ туды ведае толькі ён адзін.Брыль.Да дома Сяргея Андрэевіча доступ быў закрыты агнём.Кавалёў.
2. Магчымасць уваходу куды‑н., наведвання каго‑, чаго‑н.; допуск. Доступ наведвальнікаў у музей. □ Часта добра падроблены дакумент забяспечваў падпольшчыкам доступ да важных ваенных аб’ектаў ворага.Пятніцкі.// Магчымасць карыстацца чым‑н., займацца чым‑н. У нас кожнаму адкрыты доступ да навукі.
3. Пранікненне чаго‑н. куды‑н. Доступ свежага паветра ў памяшканне.
•••
Няма доступу да кагогл.няма.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
тайні́к, ‑а, м.
1. Месца для хавання чаго‑н. [Яраш] надзеў лепшы касцюм, дастаў з тайніка пісталет і гранату.Шамякін.// Тайнае сховішча. Вада бруіла ў нары і доўга не супакойвалася, аж пакуль бабёр зноў не забіраўся ў свой тайнік.Масарэнка.
2.перан. Тое, куды няма доступу іншым; самае запаветнае, патаемнае месца чаго‑н. Хто ў размове з ім не забываў, падкрэсліваў яго заслугі, чуць падхвальваў, з тым Вароніч абыходзіўся, як з чалавекам, які адамкнуў тайнік яго сэрца.Грамовіч.І дзесьці ў тайніках душы асядае, як муць, чорная думка аб тым, што няма нічога вечнага на зямлі.Лынькоў.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
пярэ́чанненÉinwand m -(e)s, -wände, Éinwendung f -, -en, Éinwurf m -(e)s, -würfe (заўвага); Entgégnung f -, -en (адказ); Wíderspruch m, Wíderrede f -, -n (нязгода);
абве́ргнуць пярэ́чанні die Éinwände entkräften [widerlégen];
пярэ́чанняў няма́? hat jémand étwas éinzuwenden?
Беларуска-нямецкі слоўнік (М. Кур'янка, 2010, актуальны правапіс)
судм.
1.род. суда́ суд;
Вярхо́ўны С. — Верхо́вный Суд;
с. ідзе́! — суд идёт!;
адда́ць пад с. — отда́ть под суд; преда́ть суду́;
быць пад судо́м — быть под судо́м;
2.род. су́ду (мнение, заключение) суд;
с. гісто́рыі — суд исто́рии;
◊ сваі́м судо́м — свое́й вла́стью;
паку́ль с. ды спра́ва — пока́ суд да де́ло;
чыні́ць с. і распра́ву — твори́ть суд и распра́ву;
на няма́ і су́ду няма́ — посл. на нет и суда́ нет
Беларуска-рускі слоўнік, 4-е выданне (2012, актуальны правапіс)
Каліно́к ’струнны музычны інструмент, балалайка’ (Бяльк.). Няясна. Дакладных адпаведнікаў у іншых бел. гаворках як быццам няма, у іншых мовах таксама. Паралелі нам невядомыя. Не выключана, што суадносіцца з каліна (фармальная сувязь з асновай ёсць), аднак матывацыя няясная. Можа рэканструяваць і форму *коленок, аднак і да яе паралелі нам невядомыя.
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
Наганя́й ’ушчуванне’ (Яўс.). Пры наяўнасці наганя́ць ’паўшчуваць’ (Яўс.), відаць, няма патрэбы лічыць запазычаннем з рус.нагоня́й ’тс’, аднак усходняя лакалізацыя ў межах Беларусі робіць такое меркаванне дапушчальным. Этымалагічна ўзыходзіць да *gonitiy гл. гнаць, але на семантыку слова маглі ўплываць утварэнні ад га́ніць ’ганьбіць, абгаворваць’, параўн. нага́на, нага́нны і інш.
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
і́мпульс, -су м., в разн. знач.и́мпульс;
у яго́няма́ ~су да — тво́рчай пра́цы у него́ нет и́мпульса к тво́рческой рабо́те;
і. ру́ху — и́мпульс движе́ния;
○ нерво́вы і. — не́рвный и́мпульс;
электры́чны і. — электри́ческий и́мпульс
Беларуска-рускі слоўнік, 4-е выданне (2012, актуальны правапіс)
блі́зка,
1.Прысл.дапрым. блізкі (у 1, 2, 4 і 5 знач.).
2.узнач.вык. У хуткім часе, хутка. Жніво і ўборка з поля былі блізка.Чорны.А на дварэ ўжо вечарэе, І ночка блізка, змрок гусцее.Колас.
3.прыназ.зР. Разм. У прасторавым значэнні. Блізка горкай рэчкі Сарыярві Жыў сабе ды гаспадарыў Паво.Багдановіч.Сеў каля паваленай яліны блізка сцежкі, што ў гушчар вядзе.А. Вольскі.// У часавым значэнні. Блізка апоўначы зноў змоўкла малатарня: чысцілі транспарцёр.Савіцкі.
4.прысл.Разм. Амаль, прыблізна. Экзамены цягнуліся блізка тыдзень.Колас.Ёсць будынкі з тоўстага бярвення, век якіх ідзе блізка не за сто год.Чорны.Прыцягнулася ў гэта мястэчка Прузына ўжо блізка году.Ядвігін Ш.
•••
Блізка што — амаль што.
І блізка няма — зусім няма. Сімон, які ведаў, што важных дакументаў і блізка няма.., цяжка ўздыхнуў.Самуйлёнак.
І ні блізка; ні блізка; ані блізка — ні ў якім разе, ні за што.
Прымаць (браць) блізка да сэрцагл. прымаць.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
патрэ́баж
1. (патрэбнасць) Bedürfnis n -ses, -se, Bedárf m -(e)s; Nótwendigkeit -, -en (неабходнасць);
калі́ ёсць патрэ́ба nötigen falls, wenn nötig, wenn es daráuf ánkommt;
мець патрэ́бу Bedürfnis há ben (учым-н nach D), etw. nötig háben, etw. benötigen;
зго́д на з патрэ́бай (je) nach Bedárf [nach Bedürfnis];
звыш патрэ́бы über Be dárf;
у вы́падку патрэ́бы beí Bedárf;
у гэ́тым няма́ нія́кай патрэ́бы es ist gar nicht nötig;
2.разм (натуральная) natürliches Bedürf nis; Nótdurft f -;