бел. Не так скора ліха вылезе, як улезе. Не так хутка ліха выгнаць, як яно ўлезе. Ліха набярэшся, ды не хутка пазбудзеш.
рус. Беду скоро наживёшь, да не скоро выживешь. Не счастье приходит верхом, а уходит пешком. Счастье на костылях, а несчастье на крыльях летит. Горе, что море ‒ не переплыть, не вылакать. Беда приходит пудами, а уходит золотниками. Заведутся злыдни на три дни, а не выживешь до веку.
фр. Le mal vient à cheval et s’en retourne a pied (Беда приходит на лошади/верхом, а уходит пешком).
англ. Argues come on horseback, but go away on foot (Ссоры приходят верхом, а уходят пешком).
нем. Das Unglück schreitet schnell, kommt über Nacht (Несчастье/горе шагает быстро, появляется вдруг).
Шасцімоўны слоўнік прыказак, прымавак і крылатых слоў (1993, правапіс да 2008 г.)
bald
1.
adv неўзаба́ве, у ху́ткім ча́се, ху́тка, ско́ра
möglichst ~, so ~ wie [als] möglich, túnlichst ~ — як мо́жна хутчэ́й
wird's ~! — разм. а ну, жваве́й!
2.
cj ~..., ~... — то..., то...; ці..., ці...
~ dies, ~ das — то адно́, то друго́е
◊ das ist ~ geságt, áber schwer getán — лёгка сказа́ць, ды ця́жка зрабі́ць
Нямецка-беларускі слоўнік (М. Кур'янка, 2006, правапіс да 2008 г.)
1. Узняцца з глыбіні вады на паверхню. Бервяно з разгону ўдарылася ў човен і перакуліла яго. Захарка і Уладзік апынуліся ў бурлівай рацэ. Першым усплыў на паверхню Уладзік.Сіняўскі.Вось звер усплыў, але тут жа прагучаў стрэл, і морж знік з вачэй разам з паплаўком.Бяганская.// Паказацца, з’явіцца. Над морам, над цёплым узбярэжжам, над садам усплыў месяц — вялікі, белы, ясны.Лось.З-за лесу ўсё вышэй уставала сонца. Калючы, яшчэ халодны шар яго ўсплыў над вершалінамі і, нібы здзіўлены, на імгненне застыў на месцы.Хадановіч./уперан.ужыв.З лагчыны ў туманным хмызе Усплыў нейкі дзіўны гук — Быццам там З-пад лядка прабіўся І забулькаў у лозах Раўчук...Арочка.Скора, скора з выраю, З цёплага паўдня, З песняй жураўлінаю Ўсплыве вясна.Кляшторны.//перан. Паўстаць, з’явіцца ў памяці, думках і пад. Нешта далёкае, даўно забытае ўсплыло і трывожна затрымцела ў маёй душы.Палтаран.Па дарозе зноў у думках усплыло мінулае.Дуброўскі.
2.перан. Стаць вядомым, выкрыцца, выявіцца. Зноў усплыло гэта пытанне. □ Нарэшце й Жору, акрамя Дачкі, Фаміч меў на прыкмеце. Вось так Супонькава імя Усплыло, вядомым стала ў свеце.Бачыла.
•••
Усплысці (усплыць) наверх (на паверхню) — тое, што і выйсці наверх (на паверхню) (гл. выйсці).
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
касцёр, ‑стра, м.
1. Агонь, распалены з кучы галля, дроў або ламачча; вогнішча. Раскласці касцёр. Партызанскія кастры. □ Нацягалі сухіх шыпулек, ламачча, і скора ўспыхнуў вялізны касцёр.Чарнышэвіч.Садзяцца хлопцы ў шчыльны круг Каля рыбацкага кастра.Смагаровіч.
2. Складзеныя ў пэўным парадку дровы або іншы лясны матэрыял. Дровы складзены ў касцёр, Косцік вешае пілу ў падпаветцы на цвік.Васілевіч.//Абл. Стос, горка. Паміж двух лаў пад абразамі Туліўся стол з двума кастрамі Аладак грэцкіх, як пампушак.Колас.
3. Мацаванне са стоек, складзеных гарызантальна адна на адну ў выглядзе трохвугольных або квадратных калон, якія падпіраюць столь горнай распрацоўкі.
•••
Піянерскі касцёр — урачысты сход піянераў каля кастра.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
паміры́цца, ‑міруся, ‑мірышся, ‑мірыцца; зак.
1.зкім-чым і без дап. Спыніць спрэчку, дайсці да згоды, пачаць жыць у згодзе. Цяпер і сам сабе не рад. Не спіцца, не ляжыцца. Ці не вярнуцца лепш назад Ды з другам памірыцца?Танк.[Іван:] — Між намі прабегла чорная кошка. Што, не верыш? Ужо былі памірыліся, ды сёння зноў паспрачаліся.Ваданосаў.У дарозе маці мала размаўляла з бацькам, але Люся ведала: скора яны памірацца.Даніленка.
2.начым. Здаволіцца чым‑н., згадзіцца на што‑н. Урэшце [маці з Колем] памірыліся на тым, што Коля захапіў з сабою пару самых большых гарачых грачанікаў з кавалкам сала ў прыдачу.Якімовіч.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
развя́зка, ‑і, ДМ ‑зцы; Рмн. ‑зак; ж.
1.Дзеяннепаводледзеясл. развязваць — развязаць (у 1 знач.).
2. Канец, завяршэнне чаго‑н. Віця не чакаў, што некалькі слоў, пачутых ім з-за вугла, прывядуць да такой развязкі.Нядзведскі.Міхал замёр, не моргне вока: Развяжа скора, недалёка — Вось-вось пакажацца звяруга!..Колас.//Спец. Вырашэнне канфлікту ў літаратурным мастацкім творы, становішча, якое склалася ў выніку паказаных у творы падзей. Перад намі .. камедыя, заснаваная на традыцыйнай любоўнай інтрызе, з традыцыйнай шчаслівай развязкай — шлюбам, вяселлем.«Полымя».
3. Збудаванне на аўтамабільных дарогах, якое дазваляе патокам транспарту бесперапынна рухацца ў розных напрамках.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
ста́расць, ‑і, ж.
1. Перыяд жыцця пасля сталасці, калі паступова адбываецца аслабленне дзейнасці арганізма. Старасць прыгнула яго крэпкі стан і кінула на твар і на высокі лоб цэлую сетку маршчын.Колас.Раней была нейкая надзея, старасць забывалася і знаходзіліся сілы...Мележ.Андрэй думаў, што да яго вельмі скора прыйшла старасць.Чарнышэвіч.
2. Доўгачасовае існаванне; зношанасць. Мяне .. [Бычыха] не чапала, мабыць з-за таго, што хадзіла цераз вуліцу ў наш калодзеж па ваду, бо свой падгніў ад старасці.Кулакоўскі.Сям-там ляжалі поперак дарогі велізарныя дрэвы, што паваліліся ад старасці.Маўр.
•••
На старасці год — у пажылым узросце, у старыя гады.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
Fortuna unde aliquid fregit, cassum penitus est
Калі лёс што-небудзь ламае, то знішчае дашчэнту.
Когда судьба что-либо ломает, то уничтожает дотла.
бел. Бяда за бядою, як рыба за вадою. Адна бяда не ходзіць, адно ліха не бывае. Бяда ідзе і другую за руку вядзе. Бяда на бядзе едзе і бядою паганяе. Бяда не ходзіць адна, а двойкамі. Бяда па бядзе як па нітачцы ідзе. Гора з бядою ў абдымку ходзяць. Едзе скора ‒ услед гора, едзе ціха ‒ услед ліха. Ліха адно не бывае ‒ бяду за руку трымае. Ліха ідзе і бяду за сабою вядзе.
рус. Пришла беда ‒ открывай ворота. Беда беду родит. Одна беда идёт, другую ведёт. Беда никогда не приходит одна. Всякая беда до семи бед рождает.
англ. It never rains, it always pours (Дождь не капает, а всегда льёт).
нем. Ein Unglück kommt selten allein (Беда редко приходит одна).
Шасцімоўны слоўнік прыказак, прымавак і крылатых слоў (1993, правапіс да 2008 г.)
Скорб м. р. ‘смутак’ (ТС). Укр.скора́ ‘тс’, рус.скорбь, ст.-рус.скърбь, серб.-харв.скр̑б ‘клопат’, славен.skȓb ‘тс’, балг.скръб, ст.-слав.скръбь ‘му́ка, няшчасце, гора’. Прасл.*skъrbь ‘смутак, клопат’, *skъrběti ‘смуткаваць; тужыць’, якія роднасныя літ.дыял.skur̃bti ‘смуткаваць’, skurbė ‘смута, гора, нястача’, лат.skúrbt, skurbstu ‘хмялець, траціць прытомнасць’, skur̂ba ‘галавакружэнне; ап’яненне; цечка (у авечак)’. Паводле Ларына (История, 42), сучасныя значэнні пераносныя на базе першаснага ‘хвароба’. Мяркуюць, што славянскія словы маюць агульнае паходжанне з рус.вяц.ско́рблый ‘ссохлы, зморшчаны; заскарузлы, закарэлы’ (сюды ж адносяцца зафіксаваныя Ластоўскім ско́рбнуць ‘карэць; дубець’, ско́рблік ‘крухмал’, скарблі́ць ‘прыдаваць жорсткасць тканіне’), якое суадносіцца з ст.-ісл.skarf ‘зморшчаны, худы, востры’, ст.-в.-ням.skar(p)f, с.-в.-ням.scharpf ‘востры’, што ўрэшце ўзыходзяць да пашыранай формы і.-е.*(s)ker‑ ‘рэзаць’: *(s)kerb(h)‑/*(s)kreb(h)‑, параўн. серб.-харв.oskŕbiti ‘параніць’ і ‘задаць смутку’, а таксама ‘клапаціцца’. Паводле Мартынава (Язык, 44), апошняе — вынік перабудовы семантыкі ў паўднёвых славян пад уплывам іншамоўных пранікненняў.
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
траге́дыя, ‑і, ж.
1. Драматычны твор, у аснове якога ляжыць непрымірымы жыццёвы канфлікт, сутыкненне характараў і пад., што часцей за ўсё канчаецца смерцю героя. Трагедыі У. Шэкспіра. Трагедыя А. С. Пушкіна.// Пастаноўка на сцэне такога твора. Ставіць трагедыю.
2. Жудасная, страшная падзея; няшчасце. Тужлівую песню спяваў бор, сведка шматлікіх падзей, людскога шчасця і чалавечых трагедый.Гурскі.Стэп, дзе разыгралася жудасная трагедыя, стаў называцца Акмолінскім.Васілёнак.// Перажыванне, безвыходнае становішча, якое прыносіць цяжкія пакуты. Купала бачыў сацыяльную трагедыю працоўнага сялянства ў тым, што яно пазбаўлена самага галоўнага — жыццёвай асновы, зямлі.Івашын.[Раечка:] — У гэтым жа і ўся трагедыя, што я скора не здолею працаваць.Лобан.
•••
Рабіць трагедыюзчагогл. рабіць.
[Грэч. tragōdia.]
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)