Рэ́яць2 ’плаўна лятаць; лунаць’, ’развявацца (пра сцяг)’ (ТСБМ). Рус.ре́ять, балг.рея се ’тс’. Другаснае значэнне; развілася на базе ’цячы, струменіць; імкнуцца’. Гл. рэяць1.
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
раёк1, райка́, м.
1. Скрынка з павелічальным шклом для разглядвання малюнкаў, а таксама паказ такіх малюнкаў на кірмашах XVIII–XIX стст., які суправаджаўся жартоўнымі тлумачэннямі.
2.Уст. Лялечны тэатр.
3.Уст. Верхні ярус глядзельнай залы ў тэатры.
раёк2, райка́, м.
1.Памянш.-ласк.дарой. Саўка ўжо тады прыкінуў: раёк нішто сабе.. Свае пчолы, свой мёд...Сачанка.
2. Ячэйка ў вуллі для вывядзення пчалінай маткі.
раёк3, райка́, м.
Абл. Радужная абалонка вока. Але самыя дзіўныя былі [Раўбічавы] вочы: халодныя, карыя, з такімі пашыранымі зрэнкамі, што райка, здаецца, зусім не было.Караткевіч.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
◎ Пло́шка1 ’бакавая частка ткацкага станка’ (брагін., Мат. Гом.), рус.арх.плашка ’кухонная дошка, кружок’. Са словазлучэння плоская дошка ў выніку семантычнай кандэнсацыі.
◎ Плошка2 ’вялікая плоская лыжка, якой аграбалі рой пчол’. У выніку пераносу значэння (пад уплывам лексемы плоскі) з прасл.*ploskу ’плоскі, плыткі сасуд, міска’, якое было запазычана на Балканах з раманскіх дыялектаў, куды трапіла з герм.*flaskö, ці з ст.-в.-ням.fiaska са значэннем ’бутэлька’ (Трубачоў, Ремссл. терм., 293–294).
◎ Плошка3 ’раздвоеная частка [у выглядзе дошкі], рыльца, на якое набіваліся сашнікі’ (Смул.). Да плаха, (гл.). Карэннае ‑о‑ пад уплывам лексемы дошка.
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
Све́пет ‘пчаліны бортны рой’ (У. Караткевіч), ст.-бел. ‘дупло, дзе жывуць дзікія пчолы’: а хто бы свепет в чыем лесе умыслне порубал и мед выбрал (Статут ВКЛ 1588 г.), ст.-рус.свепетъ ‘дзікі лясны мёд’, ст.-укр.свепеть ‘борць у дрэве для дзікіх пчол’ (1366), польск.дыял.świepiot ‘рой дзікіх пчол’, ст.-польск.świepioto ‘тс’, чэш.дыял.svapato ‘пчолы, якія жывуць у лесе’, ст.-луж.svepet ‘борць’. Прасл.*svepetъ, паходжанне якога няяснае. Выводзяць з прасл.*svepati (> *svepetati) ‘мільгаць, мітусіцца’, параўн. ст.-рус.свѣпатися ‘ківаць, хістаць’, рус.-ц.-слав.свепетати ‘хістацца, рухацца туды і сюды’, славен.svępati ‘хістаць, ківаць, трасці’ і асабліва фармальна супадаючае славен.svepȅt ‘бляск, мігценне’, роднаснае літ.sùpti ‘калыхацца’, н.-ням.swabbeln ‘рухацца ў той і другі бок (пра ваду), хвалявацца’ (Міклашыч, 330; Фасмер, 3, 573; Машынскі, Pierw., 188; Фурлан у Бязлай, 3, 348), што адлюстроўвае першаснае чыста зрокавае ўспрыманне месца гнездавання пчол. Іншае меркаванне пра роднасць з ням.Wabe ‘соты’ і “праеўрапейскае” паходжанне выказвае Махэк₂, 594. Гл. таксама Рымут, St. lingv. Polono–Jugosl., 2, 39. Меркаванне Булыкі пра запазычанне ст.-бел.свепетъ, свепето з ст.-польск.świepiot недастаткова аргументаванае, Брукнер (536) дапускаў адваротнае запазычанне для польск.świepiot ‘тс’. У сучасных гаворках звычайна слепет ‘дупло, дзе жывуць пчолы’ (гл.).
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
swarm
[swɔrm]1.
n.
1) рой -ю m. (пчалі́ны)
2) пло́йма f.
3) гурт -у m., гурма́f.
swarm of children — гурма́ дзяце́й
2.
v.i.
1) раі́цца, вылята́ць ро́ем
2) кішэ́ць
The mosquitoes swarmed around us — Вако́л нас кішэ́лі камары́
The swamp swarmed with mosquitoes — Бало́та кішэ́ла камара́мі
3) то́ўпіцца
Ангельска-беларускі слоўнік (В. Пашкевіч, 2006, класічны правапіс)
ра́іць, ра́ю, ра́іш, ра́іць; незак.
1.каго-што і зінф. Даваць якую‑н. параду, рэкамендаваць, як зрабіць што‑н., як паступіць. Бабка ведала ўсіх будачнікаў па адзін і па другі бок раз’езду і вельмі раіла пагасцяваць у Бабініча.Колас.«Трапляй за мной, а то нос разаб’еш», — раіў ляснік, ідучы спераду.Якімовіч.Сцяпан прымаў толькі тых, хто прыходзіў са зброяй і каго раілі разведчыкі.Пестрак.
2.зінф.(задмоўем). Разм. Перасцерагаць ад чаго‑н., не рэкамендаваць рабіць што‑н. — Дзённік? — .. [Сеня] здзівіўся. — Ведаеш, на вайне не раяць пісаць дзённік.Шамякін.
раі́ць, раю́, раі́ш, раі́ць; незак., каго-што.
Збіраць у рой. Раіць пчол.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
Здрой ’крыніца’ (Сл. паўн.-зах.), здруй (Бельск. пав., Яшкін) ’тс’. Ст.-бел.здрой ’тс’ з польск.zdrój ’крыніца’. Булыка, Запазыч., 120. Zdrój з устаўным d і менай o > ó (чэш., славац.zdroj < польск. у XIX ст.) з jьz‑roj‑ь (як і ц.-слав.изрой ’семязвяржэнне’, Міклашыч, Lex. palaeosl.), аддзеяслоўнага (jьz‑ri‑nǫ‑ti) назоўніка з чаргаваннем галосных i — oi — ě (параўн. рэяць) у корані (гл. рой, рынуць). Форма зрой (Сл. паўн.-зах.) хутчэй за ўсё з другасным спрашчэннем групы зычных. Формы здрай (Сл. паўн.-зах.), здра́я (Яшкін) адлюстроўваюць нейкія народна-этымалагічныя збліжэнні (можа, з рай?). Брукнер, 650; Голуб-Копечны, 434; Махэк₂, 713; Фасмер, 3, 496.
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
асадзі́ць
Iсов.
1. (крепко надеть на древко) насади́ть; (прикрепить к рукоятке — ещё) присади́ть;
а. малато́к (сяке́ру) — насади́ть молото́к (топо́р);
а. касу́ — насади́ть (присади́ть) ко́су́;
2. (вставить в оправу) опра́вить, обра́мить;
а. партрэ́т — опра́вить (обра́мить) портре́т;
3. (поставить косяки в окна, двери) установи́ть
IIсов.
1.в разн. знач. осади́ть;
а. каня́ — осади́ть коня́;
~дзі́ наза́д! — осади́ наза́д!;
а. рой пчол — осади́ть рой пчёл;
а. бу́рныя пары́вы ра́дасці — осади́ть бу́рные поры́вы ра́дости;
2.разг. (ударом) свали́ть
IIIсов., воен. осади́ть;
а. крэ́пасць — осади́ть кре́пость
IVсов. (раствор) осади́ть
Беларуска-рускі слоўнік, 4-е выданне (2012, актуальны правапіс)
капа́цьнесов.
1. рыть, копа́ть;
2. (разрыхлять землю) копа́ть;
к. гра́дкі — копа́ть гря́дки;
3. (выкапывать из земли) копа́ть;
к. бу́льбу — копа́ть карто́фель;
◊ к. магі́лу (я́му) — (каму) копа́ть моги́лу (я́му) (кому);
не капа́й друго́му я́мы, сам ува́лішся — посл. не рой друго́му я́му, сам в неё упадёшь
Беларуска-рускі слоўнік, 4-е выданне (2012, актуальны правапіс)