◎ Нашыпулі́ць, нашыпуляць ’накрышыць; дробна насячы’ (Сл. ПЗБ). Ад шыпуліць ’дробна шчапаць, рэзаць, калоць’, што з літ. šipuliuoti ’шчапаць, біць’, гл. Лаўчутэ, Балтизмы, 74 (з л-рай).
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
е́дкі, ‑ая, ‑ае.
1. Які раз’ядае, разбурае што‑н. хімічна. Едкая шчолач. Едкая фарба. // Які выклікае моцнае фізічнае раздражненне. Едкі дым. □ Трэба даць уціхнуць зморы ў руках,.. адпачыць целу ад едкага поту. Мележ.
2. перан. З’едлівы, колкі. Едкі сарказм. □ І смех тут быў, былі і жарты, І кпіны едкія, і злосць. Колас. / Пра чалавека. — Вот ты едкая, Параска. Нашто табе мяне калоць гэтым пасагам? Лобан.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
джгаць, ‑аю, ‑аеш, ‑ае; незак.
Разм.
1. Калоць, раніць джалам (пра насякомых); кусаць (пра змей). Толькі зрэдку чулася, як, ляскаючы зубамі, .. [сабака] лавіў мух, што дакучліва джгалі яго калматае цела. Стаховіч. // Апякаць (пра крапіву, мароз).
2. Хутка ісці, бегчы; імчацца. Джгаць без аглядкі. □ Схапіўшы грошы, .. [Мацвей] на адной назе джгаў у канец сяла.., купляў кварту гарэлкі і цераз тую ж хвіліну ставіў хлопцам на стол. Лобан.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
Пато́ркаць, пату́ркаць, нато́рнуць ’пасадзіць (расаду, цыбулю)’ (даўг., брасл., в.-дзв., рас., Сл. ПЗБ). Семантычная калька з літ. padíegti ’пасадзіць’ і ’калоць’. Генетычна адносіцца да tъrk‑ati > то́ркаць (гл.).
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
Прыскапа́цца ’прычапіцца; прывязацца’ (Пал., Растарг., Касп.), прыскі́пацца ’прычапіцца’ (нясвіж., Жд. 3). Рус. зах.-бранск. прископа́ться ’тс’, укр. прискіпа́тися ’тс’. Да скапа́ць ’калоць’ (гл.), да семантыкі параўн. прысі́кацца (гл.).
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
Ске́моцень ‘моцны мароз’ (ТС). Да *скеміць ‘сціснуць, шчыпаць’, параўн. укр. скемі́ти ‘калоць, ныць, балець’, рус. скоми́ть ‘балець, ныць, шчаміць’, роднасным да аскома і шчаміць (гл.). Параўн. скем (гл.).
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
◎ По́стрык ’доўгі шост з крукам для падавання снапоў’ (Шат.). Утворана пры дапамозе прыстаўкі по- ад *мгьк‑/*słrek‑/*strok‑, параўн. спірык ’прыстасаванне ў возе для прыпрэжкі другога каня’, стрыкаць ’пстрыкаць’ (ТС). укр. стракаты ’калоць, джаліць’, рус. дыял. апраксіяй ’вастрыё, джала’, стрекать. стрекну́ть ’калоць, пырскаць’, польск. strzykać ’пра боль, што коле’, чэш. strikati ’тс’, ст.-слав. стріькало ’джала’, ’востры кій, якім падганяюць валоў’, стріьклтм ’джаліць’, ’укалоць (у тым ліку пра ўкус насякомых)’. Даслоўна ’тое. чым колюць, наколваюць’, ’шост, якім наколваюць сена’.
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
łupać
łup|ać
незак.
1. калоць; рассякаць;
2. балець; ламіць;
~ie mnie w kolanie — мне ломіць калена
Польска-беларускі слоўнік (Я. Волкава, В. Авілава, 2004, правапіс да 2008 г.)
aplikować
незак.
1. праходзіць практыку; стажыравацца;
2. прымяняць; даваць;
aplikować bańki — ставіць банькі;
aplikować penicylinę — калоць пеніцылін
Польска-беларускі слоўнік (Я. Волкава, В. Авілава, 2004, правапіс да 2008 г.)
Бада́к ’асот; вазон — сталетнік’ (Сцяц.). Ад *бодак да *bod‑ ’калоць’. Параўн. бадзяк і ўкр. назвы для асота (Cirsium arvense): бодак, бодяк, будяк і г. д. Гл. Мяркулава, Очерки, 94–95.
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)