шугану́ць
дзеяслоў, пераходны/непераходны, закончанае трыванне, незваротны, 1-е спражэнне
| Будучы час |
|---|
|
адз. |
мн. |
| 1-я ас. |
шугану́ |
шуганё́м |
| 2-я ас. |
шугане́ш |
шуганяце́ |
| 3-я ас. |
шугане́ |
шугану́ць |
| Прошлы час |
|---|
| м. |
шугану́ў |
шугану́лі |
| ж. |
шугану́ла |
| н. |
шугану́ла |
| Загадны лад |
|---|
| 2-я ас. |
шугані́ |
шугані́це |
| Дзеепрыслоўе |
|---|
| прош. час |
шугану́ўшы |
Крыніцы:
dzsl2007,
krapivabr2012,
piskunou2012,
sbm2012,
tsblm1996,
tsbm1984.
Граматычная база Інстытута мовазнаўства НАН Беларусі (2025, актуальны правапіс)
шугану́ць сов.
1. однокр. полыхну́ть;
аго́нь ~ну́ў у вышыню́ — ого́нь полыхну́л вверх;
2. ду́нуть (порывисто);
ра́птам ~ну́ў мо́цны ве́цер — внеза́пно ду́нул си́льный ве́тер;
3. (вывалить, вылить) у́хнуть;
ш. вядро́ вады́ ў печ — у́хнуть ведро́ воды́ в печь;
4. (крыльями) взмахну́ть;
5. (двинуться в большом количестве) ри́нуться; хлы́нуть;
нато́ўп ~ну́ў у адчы́неныя варо́ты — толпа́ ри́нулась (хлы́нула) в откры́тые ворота́;
6. (о воде) хлы́нуть;
7. прогна́ть, погна́ть
Беларуска-рускі слоўнік, 4-е выданне (2012, актуальны правапіс)
шугану́ць, ‑ну, ‑неш, ‑не; ‑нём, ‑няце; зак.
1. Аднакр. да шугаць.
2. Разм. Рынуцца куды‑н. Вучні шуганулі ад вокнаў, ад дзвярэй за парты. Шамякін. Статак шугануў на суседскі агарод. С. Александровіч. Пальцы рук .. [Гушкі] сціснуліся, скурчыліся; ён шугануў да воза, роўны, высокі. Чорны. // Прагучаць бурна, імкліва. З падворка шугануў на паляну меладычны перазвон званочкаў. Пестрак.
3. Разм. Зваліцца ўніз, шухнуць. Раптам Петрык — вось бяда! — Ледзь не з вершаліны, Закрычаўшы нема: — А-а-а-а!.. — Шугануў з яліны. Гілевіч. Скакаць з таварнага вагона Ніне было высока, але яна адчайна шуганула ўніз. Арабей.
4. Разм. Паліцца, пасыпацца адкуль‑н. [Алег] хацеў крыкнуць, пазваць бацьку, але не паспеў: цераз барты шуганула вада. Гамолка. На спіну шуганула зямля з травою і карэннямі зарасніку. Кулакоўскі.
5. Разм. Прагнаць каго‑н. адкуль‑н. [Іван Іванавіч:] — Дачакаліся, калі шуганулі з нашай зямлі навалач, збераглі яе [Канстытуцыю], як і зямлю, нашым потам, галубкі мае, палітую... Даніленка.
6. Зрабіць што‑н. у вельмі хуткім тэмпе. Трыста падвод з навакольных вёсак выехала ў лес па дрэва для народнага дома. Так шуганулі, што за тыдзень быў гатовы зруб, а за другі тыдзень і ўвесь дом. Пестрак.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
шуга́ць, -а́ю, -а́еш, -а́е; незак.
1. (1 і 2 ас. не ўжыв.). Гарэць яркім полымем, палаць; вырывацца адкуль-н. (пра полымя і пад.); палымнець.
Шугаў пажар.
Шугае агонь. 3 акон шугала полымя.
Над лесам шугае зарыва.
2. перан. Праяўляцца, праходзіць бурна, імкліва.
На дварэ шугала вясна.
3. (1 і 2 ас. не ўжыв.). Прыліваць да твару (пра кроў).
Кроў шугае ў твар.
4. (1 і 2 ас. не ўжыв.). Парывіста дзьмуць, урывацца куды-н. (пра дым, пару і пад.).
Цяпло шугае ў твар.
5. каго-што. Падкідаць на руках, гайдаць, гушкаць.
Ш. імянінніка.
6. Рэзка падымацца ўгору, узлятаць.
Птушкі шугаюць угару.
Велічныя сосны шугаюць у неба (перан.: высяцца).
7. (1 і 2 ас. не ўжыв.). Добра расці, буяць.
Шугае расліннасць.
|| аднакр. шугану́ць, -ну́, -не́ш, -не́; -нём, -няце́, -ну́ць; -ні́.
|| наз. шуга́нне, -я, н.
Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (І. Л. Капылоў, 2022, актуальны правапіс)
шугану́ть сов., однокр., прост. шугану́ць;
Руска-беларускі слоўнік НАН Беларусі, 10-е выданне (2012, актуальны правапіс)
шугну́ць, ‑ну, ‑неш, ‑не; ‑нём, ‑няце; зак. і аднакр.
Тое, што і шугануць (у 1 знач.).
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
смаргану́ць
‘шугануць, рушыцца куды-небудзь’
дзеяслоў, непераходны, закончанае трыванне, незваротны, 1-е спражэнне
| Будучы час |
|---|
|
адз. |
мн. |
| 1-я ас. |
смаргану́ |
смарганё́м |
| 2-я ас. |
смаргане́ш |
смарганяце́ |
| 3-я ас. |
смаргане́ |
смаргану́ць |
| Прошлы час |
|---|
| м. |
смаргану́ў |
смаргану́лі |
| ж. |
смаргану́ла |
| н. |
смаргану́ла |
| Загадны лад |
|---|
| 2-я ас. |
смаргані́ |
смаргані́це |
| Дзеепрыслоўе |
|---|
| прош. час |
смаргану́ўшы |
Крыніцы:
piskunou2012.
Граматычная база Інстытута мовазнаўства НАН Беларусі (2025, актуальны правапіс)
полыхну́ть сов. и однокр. запала́ць, загарэ́цца; шугану́ць;
ого́нь полыхну́л из трубы́ аго́нь шугану́ў з ко́міна.
Руска-беларускі слоўнік НАН Беларусі, 10-е выданне (2012, актуальны правапіс)
шуга́ць несов.
1. полыха́ть; (вспыхивая — ещё) пыла́ть, пламене́ть;
2. дуть (порывисто);
3. (вываливать, выливать) у́хать;
1-3 см. шугану́ць 1-3;
4. (крыльями) маха́ть
Беларуска-рускі слоўнік, 4-е выданне (2012, актуальны правапіс)
Руя́ ’зграя (ваўкоў, сабак) у перыяд цечкі; гайня’ (ТСБМ). Польск. ruja ’час цечкі ў аленяў’ разглядаецца Брукнерам (468) разам з лат. raunas laikas ’час марцавання ў катоў’ — утварэнне ад кораня ru‑, прадстаўленага ў польск. rukać — пра падобны крык свіней, чэш. ruchati, рус. хрю́кать ’рохкаць’ і, верагодна, у бел. ро́хкаць. Але параўн. балг. дыял. ру́йва, ру́йне ’праступіць, пацячы, хлынуць’, рус. струя́ ’струмень’. Тут і.-е. *rou‑/*reu‑ (з пашырэннем ‑k‑, адсюль жа прасл. *ruk‑ у балг. ру́квам ’пацячы раптоўна і моцна, хлынуць (пра вадкасць); шугануць (пра агонь)’; з чаргаваннем галоснага ў корані гл. таксама рой, рака. Перанос з ’цечка’ на ’зграя ў час цечкі’, параўн. балг. рой і рус. рой (БЕР, 6, 340–341).
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)