шавялі́ць, -вялю́, -ве́ліш, -ве́ліць; незак.
1. каго-што. Злёгку прыводзіць у рух, кратаць.
Вецер шавяліў лісце.
2. перан., каго-што. Прымушаць да дзейнасці, працы, выводзіць са стану вяласці, абыякавасці да навакольнага.
Вас не шавялі, дык самі не здагадаецеся нічога зрабіць.
Нішто не шавеліць яе душу.
3. чым. Злёгку рухаць.
Ш. пальцамі.
◊
Шавяліць мазгамі — думаць.
|| зак. пашавялі́ць, -вялю́, -ве́ліш, -ве́ліць.
|| аднакр. шавяльну́ць, -вяльну́, -вяльне́ш, -вяльне́; -вяльнём, -вельняце́, -вяльну́ць; -вяльні́.
|| наз. шавяле́нне, -я, н.
Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (І. Л. Капылоў, 2022, актуальны правапіс)
шавялі́ць
дзеяслоў, пераходны/непераходны, незакончанае трыванне, незваротны, 2-е спражэнне
| Цяперашні час |
|---|
|
адз. |
мн. |
| 1-я ас. |
шавялю́ |
шаве́лім |
| 2-я ас. |
шаве́ліш |
шаве́ліце |
| 3-я ас. |
шаве́ліць |
шаве́ляць |
| Прошлы час |
|---|
| м. |
шавялі́ў |
шавялі́лі |
| ж. |
шавялі́ла |
| н. |
шавялі́ла |
| Загадны лад |
|---|
| 2-я ас. |
шавялі́ |
шавялі́це |
| Дзеепрыслоўе |
|---|
| цяп. час |
шаве́лячы |
Крыніцы:
dzsl2007,
krapivabr2012,
piskunou2012,
sbm2012,
tsblm1996,
tsbm1984.
Граматычная база Інстытута мовазнаўства НАН Беларусі (2025, актуальны правапіс)
шавялі́ць несов.
1. шевели́ть;
ве́трык ~лі́ў папе́ры — ветеро́к шевели́л бума́ги;
2. шевели́ть, дви́гать;
ш. па́льцамі — шевели́ть (дви́гать) па́льцами;
3. (сено) вороши́ть;
◊ ш. мазга́мі — шевели́ть мозга́ми
Беларуска-рускі слоўнік, 4-е выданне (2012, актуальны правапіс)
шавялі́ць, ‑вялю, ‑веліш, ‑валіць; незак.
1. каго-што. Злёгку прыводзіць у рух, кратаць што‑н. Вецер шавяліў пажоўклае лісце на дубах, і яно ледзь чутна шалясцела. Чарнышэвіч. Па-над полем плавае лёгкі цёплы вецер і шавеліць на галаве ў дзеда густыя пасярэбраныя валасы. Галавач. // перан. Прымушаць да дзейнасці, працы, выводзіць са стану вяласці, абыякавасці да акаляючага; узбуджаць.
2. чым. Злёгку рухаць чым‑н. Зося лёгка разбірала знаёмы почырк і ледзь шавяліла губамі. Крапіва. Счапіўшы ў рукавах рукі, Фішар дрыжаў, шавяліў плячыма, тупацеў нагамі. Быкаў.
•••
Шавяліць мазгамі (галавою) — тое, што і варушыць мазгамі (галавою) (гл. варушыць).
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
пашавялі́ць гл. шавяліць.
Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (І. Л. Капылоў, 2022, актуальны правапіс)
зашавялі́ць, -вялю́, -ве́ліш, -ве́ліць; зак., чым.
Пачаць шавяліць.
З. пальцамі.
Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (І. Л. Капылоў, 2022, актуальны правапіс)
шавяле́нне, ‑я, н.
Дзеянне паводле знач. дзеясл. шавяліць і шавяліцца.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
шавяльну́ць, ‑вяльну, ‑вяльнеш, ‑вяльне; ‑вяльнём, ‑вельняце; зак.
Аднакр. да шавяліць.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
шавяльну́ць сов., однокр. шевельну́ть; см. шавялі́ць 1, 2
Беларуска-рускі слоўнік, 4-е выданне (2012, актуальны правапіс)
зашавялі́ць, ‑вялю, ‑веліш, ‑веліць; зак.
Пачаць шавяліць. // Варухнуць, шавяльнуць. [Пятрусь] паспешліва зашавяліў губамі, але замест слоў абмежаваўся паўторным пацалункам з Рыгорам. Гартны.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)