шавялі́цца, -вялю́ся, -ве́лішся, -ве́ліцца; незак.
1. Злёгку варушыцца.
Лісце шавеліцца.
2. (1 і 2 ас. не ўжыв.). Мітусліва перасоўвацца, знаходзіцца ў хаатычным руху.
Мурашкі шавеляцца ў муравейніку.
3. перан. Праяўляць актыўнасць, ажыццяўляцца.
Народ шавеліцца.
4. (1 і 2 ас. не ўжыв.), перан. Праяўляцца, прабуджацца (разм.).
Шавеляцца думкі.
Шавялілася надзея.
5. заг. шавялі(це)ся. Ужыв. пры пабуджэнні да дзеяння (разм.).
Хутчэй шавяліся!
|| зак. пашавялі́цца, -вялю́ся, -ве́лішся, -ве́ліцца.
|| аднакр. шавяльну́цца, -вяльну́ся, -вяльне́шся, -вяльне́цца; -вяльнёмся, -вельняце́ся, -вяльну́цца; -вяльніся (да 1 знач.).
|| наз. шавяле́нне, -я, н. (да 1 знач.).
Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (І. Л. Капылоў, 2022, актуальны правапіс)
шавялі́цца
дзеяслоў, непераходны, незакончанае трыванне, зваротны, 2-е спражэнне
| Цяперашні час |
|---|
|
адз. |
мн. |
| 1-я ас. |
шавялю́ся |
шаве́лімся |
| 2-я ас. |
шаве́лішся |
шаве́ліцеся |
| 3-я ас. |
шаве́ліцца |
шаве́ляцца |
| Прошлы час |
|---|
| м. |
шавялі́ўся |
шавялі́ліся |
| ж. |
шавялі́лася |
| н. |
шавялі́лася |
| Загадны лад |
|---|
| 2-я ас. |
шавялі́ся |
шавялі́цеся |
| Дзеепрыслоўе |
|---|
| цяп. час |
шаве́лячыся |
Крыніцы:
dzsl2007,
krapivabr2012,
piskunou2012,
sbm2012,
tsblm1996,
tsbm1984.
Граматычная база Інстытута мовазнаўства НАН Беларусі (2025, актуальны правапіс)
шавялі́цца несов.
1. шевели́ться;
лі́сце на дрэ́вах шаве́ліцца — листва́ на дере́вьях шеве́лится;
2. (суетливо передвигаться) копоши́ться;
у мура́шніку шаве́ляцца мура́шкі — в мураве́йнике копоша́тся муравьи́;
3. перен. (проявлять активность) приходи́ть в движе́ние; начина́ть де́йствовать; шевели́ться;
наро́д шаве́ліцца — наро́д прихо́дит в движе́ние;
4. перен. (появляться) шевели́ться;
у душы́ шаве́ляцца сумне́нні — в душе́ шевеля́тся сомне́ния
Беларуска-рускі слоўнік, 4-е выданне (2012, актуальны правапіс)
шавялі́цца, ‑вялю́ся, ‑ве́лішся, ‑ве́ліцца; незак.
1. Злёгку варушыцца, прыходзіць у рух пад уздзеяннем чаго‑н. Лісты дрэў ледзь шавеляцца і ціха шапацяць, хоць ветру зусім няма. Мыслівец. // Рабіць рухі, варушыць якімі‑н. часткамі цела. Параска стаяла тварам да сцяны, абапёршыся рукамі, і не шавялілася. Лобан. Чуллівыя тоўстыя губы хваравіта шавяліліся пад пушыстымі чорнымі вусамі. Паслядовіч.
2. Мітусліва перасоўвацца, знаходзіцца ў хаатычным руху. [Лёнька:] — Мы толькі слухалі, як .. [пчолы] шавеляцца і гудуць. Васілевіч.
3. перан. Праяўляць актыўнасць, ажыўляцца. Народ шавеліцца.
4. перан. З’яўляцца, узнікаць (пра думкі, пачуцці і пад.). Нейкі адказ на гэта пытанне як бы недзе шавяліўся ў Юзікавай галаве. Крапіва.
5. заг. шавялі́ся (шавялі́цеся). Разм. Ужываецца як прымус, пануканне да дзеяння ў значэнні: рабі (рабіце) што‑н. хутчэй, спяшайся (спяшайцеся), варушыся (варушыцеся). Хутчэй шавяліся!
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
пашавялі́цца гл. шавяліцца.
Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (І. Л. Капылоў, 2022, актуальны правапіс)
зашавялі́цца, -вялю́ся, -ве́лішся, -ве́ліцца; зак.
1. Пачаць шавяліцца, прыйсці ў рух.
Лісце на дрэвах зашавялілася.
2. Пачаць мітусліва рухацца.
У кучы гною зашавяліліся жукі.
3. Праявіць актыўнасць.
Народ зашавяліўся.
Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (І. Л. Капылоў, 2022, актуальны правапіс)
шавяле́нне, ‑я, н.
Дзеянне паводле знач. дзеясл. шавяліць і шавяліцца.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
шавяльну́цца, ‑вяльнуся, ‑вяльнешся, ‑вяльнецца; ‑вяльнёмся, ‑вельняцеся; зак.
Аднакр. да шавяліцца.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
шевели́ться
1. варушы́цца; шавялі́цца;
не шевели́сь! не варушы́ся (не шавялі́ся!);
2. перен. шавялі́цца;
шевеля́тся сомне́ния шаве́ляцца сумне́нні;
3. страд. варушы́цца; шавялі́цца; варо́чацца, разбіва́цца; см. шевели́ть;
◊
ну, шевели́сь! ну, варушы́ся!
Руска-беларускі слоўнік НАН Беларусі, 10-е выданне (2012, актуальны правапіс)
пошеве́ливаться павару́швацца, варушы́цца, пашаве́львацца, шавялі́цца;
пошеве́ливайся! (поторапливайся) варушы́ся!
Руска-беларускі слоўнік НАН Беларусі, 10-е выданне (2012, актуальны правапіс)