шавялі́цца, -вялю́ся, -ве́лішся, -ве́ліцца; незак.

1. Злёгку варушыцца.

Лісце шавеліцца.

2. (1 і 2 ас. не ўжыв.). Мітусліва перасоўвацца, знаходзіцца ў хаатычным руху.

Мурашкі шавеляцца ў муравейніку.

3. перан. Праяўляць актыўнасць, ажыццяўляцца.

Народ шавеліцца.

4. (1 і 2 ас. не ўжыв.), перан. Праяўляцца, прабуджацца (разм.).

Шавеляцца думкі.

Шавялілася надзея.

5. заг. шавялі(це)ся. Ужыв. пры пабуджэнні да дзеяння (разм.).

Хутчэй шавяліся!

|| зак. пашавялі́цца, -вялю́ся, -ве́лішся, -ве́ліцца.

|| аднакр. шавяльну́цца, -вяльну́ся, -вяльне́шся, -вяльне́цца; -вяльнёмся, -вельняце́ся, -вяльну́цца; -вяльніся (да 1 знач.).

|| наз. шавяле́нне, -я, н. (да 1 знач.).

Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (І. Л. Капылоў, 2022, актуальны правапіс)

шавялі́цца

дзеяслоў, непераходны, незакончанае трыванне, зваротны, 2-е спражэнне

Цяперашні час
адз. мн.
1-я ас. шавялю́ся шаве́лімся
2-я ас. шаве́лішся шаве́ліцеся
3-я ас. шаве́ліцца шаве́ляцца
Прошлы час
м. шавялі́ўся шавялі́ліся
ж. шавялі́лася
н. шавялі́лася
Загадны лад
2-я ас. шавялі́ся шавялі́цеся
Дзеепрыслоўе
цяп. час шаве́лячыся

Крыніцы: dzsl2007, krapivabr2012, piskunou2012, sbm2012, tsblm1996, tsbm1984.

Граматычная база Інстытута мовазнаўства НАН Беларусі (2025, актуальны правапіс)

шавялі́цца несов.

1. шевели́ться;

лі́сце на дрэ́вах шаве́ліцца — листва́ на дере́вьях шеве́лится;

2. (суетливо передвигаться) копоши́ться;

у мура́шніку шаве́ляцца мура́шкі — в мураве́йнике копоша́тся муравьи́;

3. перен. (проявлять активность) приходи́ть в движе́ние; начина́ть де́йствовать; шевели́ться;

наро́д шаве́ліцца — наро́д прихо́дит в движе́ние;

4. перен. (появляться) шевели́ться;

у душы́ шаве́ляцца сумне́нні — в душе́ шевеля́тся сомне́ния

Беларуска-рускі слоўнік, 4-е выданне (2012, актуальны правапіс)

шавялі́цца, ‑вялю́ся, ‑ве́лішся, ‑ве́ліцца; незак.

1. Злёгку варушыцца, прыходзіць у рух пад уздзеяннем чаго‑н. Лісты дрэў ледзь шавеляцца і ціха шапацяць, хоць ветру зусім няма. Мыслівец. // Рабіць рухі, варушыць якімі‑н. часткамі цела. Параска стаяла тварам да сцяны, абапёршыся рукамі, і не шавялілася. Лобан. Чуллівыя тоўстыя губы хваравіта шавяліліся пад пушыстымі чорнымі вусамі. Паслядовіч.

2. Мітусліва перасоўвацца, знаходзіцца ў хаатычным руху. [Лёнька:] — Мы толькі слухалі, як .. [пчолы] шавеляцца і гудуць. Васілевіч.

3. перан. Праяўляць актыўнасць, ажыўляцца. Народ шавеліцца.

4. перан. З’яўляцца, узнікаць (пра думкі, пачуцці і пад.). Нейкі адказ на гэта пытанне як бы недзе шавяліўся ў Юзікавай галаве. Крапіва.

5. заг. шавялі́ся (шавялі́цеся). Разм. Ужываецца як прымус, пануканне да дзеяння ў значэнні: рабі (рабіце) што‑н. хутчэй, спяшайся (спяшайцеся), варушыся (варушыцеся). Хутчэй шавяліся!

Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)

шавялі́цца разм. sich bewégen; sich rühren, sich régen

Беларуска-нямецкі слоўнік (М. Кур'янка, 2010, актуальны правапіс) 

пашавялі́цца гл. шавяліцца.

Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (І. Л. Капылоў, 2022, актуальны правапіс)

зашавялі́цца, -вялю́ся, -ве́лішся, -ве́ліцца; зак.

1. Пачаць шавяліцца, прыйсці ў рух.

Лісце на дрэвах зашавялілася.

2. Пачаць мітусліва рухацца.

У кучы гною зашавяліліся жукі.

3. Праявіць актыўнасць.

Народ зашавяліўся.

Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (І. Л. Капылоў, 2022, актуальны правапіс)

шавяле́нне, ‑я, н.

Дзеянне паводле знач. дзеясл. шавяліць і шавяліцца.

Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)

шавяльну́цца, ‑вяльнуся, ‑вяльнешся, ‑вяльнецца; ‑вяльнёмся, ‑вельняцеся; зак.

Аднакр. да шавяліцца.

Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)

шевели́ться

1. варушы́цца; шавялі́цца;

не шевели́сь! не варушы́ся (не шавялі́ся!);

2. перен. шавялі́цца;

шевеля́тся сомне́ния шаве́ляцца сумне́нні;

3. страд. варушы́цца; шавялі́цца; варо́чацца, разбіва́цца; см. шевели́ть;

◊

ну, шевели́сь! ну, варушы́ся!

Руска-беларускі слоўнік НАН Беларусі, 10-е выданне (2012, актуальны правапіс)