чхну́ць
дзеяслоў, непераходны, закончанае трыванне, незваротны, 1-е спражэнне
| Будучы час |
|---|
|
адз. |
мн. |
| 1-я ас. |
чхну́ |
чхнё́м |
| 2-я ас. |
чхне́ш |
чхняце́ |
| 3-я ас. |
чхне́ |
чхну́ць |
| Прошлы час |
|---|
| м. |
чхну́ў |
чхну́лі |
| ж. |
чхну́ла |
| н. |
чхну́ла |
| Загадны лад |
|---|
| 2-я ас. |
чхні́ |
чхні́це |
| Дзеепрыслоўе |
|---|
| прош. час |
чхну́ўшы |
Крыніцы:
dzsl2007,
krapivabr2012,
piskunou2012,
sbm2012,
tsblm1996,
tsbm1984.
Граматычная база Інстытута мовазнаўства НАН Беларусі (2025, актуальны правапіс)
чхнуць сов., однокр. чихну́ть
Беларуска-рускі слоўнік, 4-е выданне (2012, актуальны правапіс)
чхнуць, чхну, чхнеш, чхне; ‑нём, ‑няце; зак.
Аднакр. да чхаць (у 1, 2 знач.).
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
чхаць, чха́ю, чха́еш, чха́е; незак.
1. Міжвольна з шумам выдыхаць паветра праз нос пры раздражненні слізістай абалонкі.
2. Утвараць рэзкія адрывістыя гукі пры нераўнамернай рабоце (пра маторы, механізмы і пад.; разм.).
3. перан., на каго-што. Не звяртаць увагі, выказваючы пагарду да каго-н. (разм., груб.).
Чхаў я на яго.
Чхаў ён на такія загады.
|| зак. чхнуць, -ну, -неш, -не; -нём, -няце́, -нуць; -ні (да 1 знач.).
|| наз. чха́нне, -я, н. (да 1 знач.).
|| прым. чха́льны, -ая, -ае (да 1 знач.).
Ч. газ.
Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (І. Л. Капылоў, 2022, актуальны правапіс)
чихну́ть сов., однокр. чхнуць.
Руска-беларускі слоўнік НАН Беларусі, 10-е выданне (2012, актуальны правапіс)
ака́фіст, ‑а, М ‑сце, м.
У хрысціянскай набажэнскай літаратуры — асобны від малітоўна-хвалебных песень у гонар Хрыста, багародзіцы і святых. Чытаць акафіст. □ Айцец Варлам хвіліны чхнуць не мае, — Малебны, служыць дзень у дзень, Заказы на акафісты прымае. Корбан.
[Грэч. akathistos — літаральна такі, у час якога не сядзяць.]
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
чых 1, ‑у, м.
1. Дзеянне паводле знач. дзеясл. чхаць — чхнуць; а таксама гукі гэтага дзеяння. Раптам чых Напаў на тыпа, ў носе свідраванне Такое пачалося!.. — Вось грахі! Корбан. На кожны чых не наздароўкаешся. Прымаўка.
чых 2, выкл.
Ужываецца гукапераймальна для перадачы рэзкага адрывістага гуку пры чханні. У цішыні пачулася гучнае: «Чых!»
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
Нішкну́ць ’маўчаць’ (Ян.), ні чхні́, ні шкні́ ’загад маўчаць’ (лоеў., Полымя, 1978, 5, 255), укр. ни́шкнути ’маўчаць’, рус. нишкну́ть, ничкну́ть, ничхну́ть, ни́шнуть ’тс’. Цёмнае слова, несумненна звязанае з ні́шкам, ’цішком, моўчкі’ (гл.). Паводле Фасмера (3, 77), з ні і шы́каць; у такім выпадку формы з ‑чх‑ — вынік народнаэтымалагічнага збліжэння з чыха́ць, чхаць, параўн. чхну́ць ’пыхнуць’: Сядзі і ні чхні, каб цябе ніхто і ні чуў! (Бяльк.), а формы з ‑чк‑, магчыма, з чыкаць ’цікаць’ (Бяльк.).
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)