чо́ртаў, -ава.

1. гл. чорт.

2. Вельмі дрэнны, непрыемны (разм.).

Ч. мароз.

Чортава работа.

3. У спалучэнні са словамі, якія абазначаюць вялікую колькасць, ужыв. для іх узмацнення (разм.).

Чортава процьма.

◊

Чортава вока — акно ў балоце.

Чортаў тузін — пра лічбу 13.

Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (І. Л. Капылоў, 2022, актуальны правапіс)

чо́ртаў

прыметнік, прыналежны

адз. мн.
м. ж. н. -
Н. чо́ртаў чо́ртава чо́ртава чо́ртавы
Р. чо́ртавага чо́ртавай
чо́ртавае		 чо́ртавага чо́ртавых
Д. чо́ртаваму чо́ртавай чо́ртаваму чо́ртавым
В. чо́ртавы
чо́ртаў (неадуш.)
чо́ртавага (адуш.)		 чо́ртаву чо́ртава чо́ртавы (неадуш.)
чо́ртавых (адуш.)
Т. чо́ртавым чо́ртавай
чо́ртаваю		 чо́ртавым чо́ртавымі
М. чо́ртавым чо́ртавай чо́ртавым чо́ртавых

Крыніцы: krapivabr2012, piskunou2012, prym2009, tsblm1996, tsbm1984.

Граматычная база Інстытута мовазнаўства НАН Беларусі (2023, актуальны правапіс)

чо́ртаў

прыметнік, якасны

адз. мн.
м. ж. н. -
Н. чо́ртаў чо́ртава чо́ртава чо́ртавы
Р. чо́ртавага чо́ртавай
чо́ртавае		 чо́ртавага чо́ртавых
Д. чо́ртаваму чо́ртавай чо́ртаваму чо́ртавым
В. чо́ртавы
чо́ртаў (неадуш.)
чо́ртавага (адуш.)		 чо́ртаву чо́ртава чо́ртавы (неадуш.)
чо́ртавых (адуш.)
Т. чо́ртавым чо́ртавай
чо́ртаваю		 чо́ртавым чо́ртавымі
М. чо́ртавым чо́ртавай чо́ртавым чо́ртавых

Крыніцы: krapivabr2012, piskunou2012, prym2009, tsblm1996, tsbm1984.

Граматычная база Інстытута мовазнаўства НАН Беларусі (2023, актуальны правапіс)

чо́ртаў

прыметнік, адносны

адз. мн.
м. ж. н. -
Н. чо́ртаў чо́ртава чо́ртава чо́ртавы
Р. чо́ртавага чо́ртавай
чо́ртавае		 чо́ртавага чо́ртавых
Д. чо́ртаваму чо́ртавай чо́ртаваму чо́ртавым
В. чо́ртавы
чо́ртаў (неадуш.)
чо́ртавага (адуш.)		 чо́ртаву чо́ртава чо́ртавы (неадуш.)
чо́ртавых (адуш.)
Т. чо́ртавым чо́ртавай
чо́ртаваю		 чо́ртавым чо́ртавымі
М. чо́ртавым чо́ртавай чо́ртавым чо́ртавых

Крыніцы: krapivabr2012, piskunou2012, prym2009, tsblm1996, tsbm1984.

Граматычная база Інстытута мовазнаўства НАН Беларусі (2023, актуальны правапіс)

чо́ртаў чёртов;

○ ~тава во́ка — окно́ (в боло́те);

◊ ~тава про́цьма — тьма-тьму́щая, у́йма;

ч. ту́зін — чёртова дю́жина;

~тава душа́ — чёртова душа́;

~тава насе́нне — ирон. чёртово отро́дье;

~тава ля́лька — чёртова ку́кла;

~тава пе́рачніца — бран. чёртова пе́речница

Беларуска-рускі слоўнік, 4-е выданне (2012, актуальны правапіс)

чо́ртаў, ‑ава.

1. Які мае адносіны да чорта, належыць яму. — Вось чортава стварэнне!.. Мусіць, я сапраўды баязлівец, калі нават вароны спалохаўся, — падумаў Валодзя. Ваданосаў. Пекла ўсё ўшчэнт разбіта, знікла чортава ўся світа. Дубоўка.

2. Разм. Вельмі дрэнны, непрыемны; пракляты. Няўжо .. [Барыс] не разумее, што Усевалад мог бы век не бачыць гэтага чортавага пітва, абы толькі якую хвіліну пабыць з Галінак? Скрыган.

3. Разм. У спалучэнні са словамі, якія абазначаюць вялікую колькасць, ужываецца для іх узмацнення. Да чортавай гібелі. Чортава процьма.

•••

Чортава акно гл. акно.

Чортава вока гл. вока.

Чортава душа гл. душа.

Чортаў сын гл. сын.

Чортаў тузін гл. тузін.

Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)

чорт, -а, М -рце, мн. чэ́рці і (з ліч. 2, 3, 4) чарты́ і чо́рты, чарце́й, м.

1. Па рэлігійных уяўленнях: злы дух як увасабленне адмоўнага пачатку ў чалавеку; мае выгляд істоты, пакрытай чорнай шэрсцю, з рагамі, капытамі і хвастом; д’ябал.

2. Ужыв. як лаянкавае слова (разм.).

Куды лезеш, ч?

◊

Адзін чорт (разм.) — усё адно, адно ліха.

Баяцца як чорт крыжа (ладану) (разм.) — вельмі моцна баяцца каго-, чаго-н.

Да чорта (разм.) — пра вялікую колькасць, вельмі многа.

Куды яго чорт панёс, куды яго чэрці ўхапілі (разм., неадабр.) — куды ён дзеўся.

К чорту на рогі (разм.) — вельмі далёка, у глухія мясціны (ехаць, адпраўляцца і пад.).

К чорту ў зубы (разм., неадабр.) — у небяспечнае месца, на рызыкоўную справу (ісці).

На чорта (разм., груб.) — навошта, дзеля чаго.

Ні к чорту (не варты) (разм., незадав.) — ні на што не прыгодны.

(Сам) чорт галаву (нагу) зломіць (разм.) — аб вялікім беспарадку дзе-н.

Сам чорт не брат каму (разм.) — пра таго, хто нічога не баіцца, ні ад каго не залежыць, каму ўсё лёгка, даступна.

Чорта лысага (разм.) — нічога падобнага; наўрад.

Чортам падшыты (разм.) — непаседлівы, вяртлявы.

Чорт ведае што! (разм.) — нешта неймавернае, што цяжка ўявіць; усё, што хочаш.

Чорт з ім (з табой, з ёй, з вамі, з імі) (разм.) — хай, няхай будзе так.

Чорт лазаты (разм., неадабр.) — пра таго, хто з’яўляецца ўвасабленнем зла, несправядлівасці.

Чорт не бярэ (не возьме) (разм.) — нічога не здараецца (не здарыцца), не шкодзіць (не пашкодзіць).

Чорт падаткнуў (разм.) — аб чым-н., чаго не трэба было рабіць.

Чорт пацягнуў каго за язык (разм.) — як шкадаванне з прычыны сказанага не дарэчы, не па сутнасці.

Чорт прынёс (паднёс, прыгнаў) каго (разм., неадабр.) — пра таго, хто прыйшоў, з’явіўся не ў пару, недарэчы.

Чорту лысаму (разм.) — невядома каму (аддаць, пакінуць і пад.).

Чорт яго бяры (разм.) — добра, няхай будзе так; згода.

Чэрці носяць дзе, каго (разм., неадабр.) — аб тым, хто ходзіць невядома дзе.

Што за чорт! (разм.) — як выражэнне здзіўлення, незадаволенасці.

Якога чорта! (разм., груб.) — выражэнне негатыўных адносін да каго-н., зласлівасці, незадавальнення.

Як чорт пад крыжам (разм.) — вельмі моцна (дрыжаць, калаціцца).

|| памянш. чо́рцік, -а, мн. -і, -аў, м.

|| прым. чарто́ўскі, -ая, -ае (да 1 знач.) і чо́ртаў, -тава (да 1 знач.).

Чартоўскае насланнё.

Чортава стварэнне (лаянка).

Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (І. Л. Капылоў, 2022, актуальны правапіс)

ту́зін м. дю́жина ж.;

◊ чо́ртаў т. — чёртова дю́жина

Беларуска-рускі слоўнік, 4-е выданне (2012, актуальны правапіс)

дю́жина ж. ту́зін, -на м.;

◊

чёртова дю́жина чо́ртаў ту́зін;

Руска-беларускі слоўнік НАН Беларусі, 10-е выданне (2012, актуальны правапіс)

чёртов чо́ртаў;

чёртова борода́; см. козлоборо́дник;

чёртова ку́рица зоол. ку́рачка вадзяна́я;

чёртова ры́ба зоол., разг. сом;

чёртово де́рево бот. чо́ртава дрэ́ва;

чёртов па́лец мин. чо́ртаў па́лец;

чёртовы оре́хи бот. вадзяны́я арэ́хі;

◊

чёртова дю́жина чо́ртаў ту́зін.

Руска-беларускі слоўнік НАН Беларусі, 10-е выданне (2012, актуальны правапіс)