чорт, -а, М -рце, мн. чэ́рці і (з ліч. 2, 3, 4) чарты́ і чо́рты, чарце́й, м.
1. Па рэлігійных уяўленнях: злы дух як увасабленне адмоўнага пачатку ў чалавеку; мае выгляд істоты, пакрытай чорнай шэрсцю, з рагамі, капытамі і хвастом; д’ябал.
2. Ужыв. як лаянкавае слова (разм.).
Куды лезеш, ч?
◊
Адзін чорт (разм.) — усё адно, адно ліха.
Баяцца як чорт крыжа (ладану) (разм.) — вельмі моцна баяцца каго-, чаго-н.
Да чорта (разм.) — пра вялікую колькасць, вельмі многа.
Куды яго чорт панёс, куды яго чэрці ўхапілі (разм., неадабр.) — куды ён дзеўся.
К чорту на рогі (разм.) — вельмі далёка, у глухія мясціны (ехаць, адпраўляцца і пад.).
К чорту ў зубы (разм., неадабр.) — у небяспечнае месца, на рызыкоўную справу (ісці).
На чорта (разм., груб.) — навошта, дзеля чаго.
Ні к чорту (не варты) (разм., незадав.) — ні на што не прыгодны.
(Сам) чорт галаву (нагу) зломіць (разм.) — аб вялікім беспарадку дзе-н.
Сам чорт не брат каму (разм.) — пра таго, хто нічога не баіцца, ні ад каго не залежыць, каму ўсё лёгка, даступна.
Чорта лысага (разм.) — нічога падобнага; наўрад.
Чортам падшыты (разм.) — непаседлівы, вяртлявы.
Чорт ведае што! (разм.) — нешта неймавернае, што цяжка ўявіць; усё, што хочаш.
Чорт з ім (з табой, з ёй, з вамі, з імі) (разм.) — хай, няхай будзе так.
Чорт лазаты (разм., неадабр.) — пра таго, хто з’яўляецца ўвасабленнем зла, несправядлівасці.
Чорт не бярэ (не возьме) (разм.) — нічога не здараецца (не здарыцца), не шкодзіць (не пашкодзіць).
Чорт падаткнуў (разм.) — аб чым-н., чаго не трэба было рабіць.
Чорт пацягнуў каго за язык (разм.) — як шкадаванне з прычыны сказанага не дарэчы, не па сутнасці.
Чорт прынёс (паднёс, прыгнаў) каго (разм., неадабр.) — пра таго, хто прыйшоў, з’явіўся не ў пару, недарэчы.
Чорту лысаму (разм.) — невядома каму (аддаць, пакінуць і пад.).
Чорт яго бяры (разм.) — добра, няхай будзе так; згода.
Чэрці носяць дзе, каго (разм., неадабр.) — аб тым, хто ходзіць невядома дзе.
Што за чорт! (разм.) — як выражэнне здзіўлення, незадаволенасці.
Якога чорта! (разм., груб.) — выражэнне негатыўных адносін да каго-н., зласлівасці, незадавальнення.
Як чорт пад крыжам (разм.) — вельмі моцна (дрыжаць, калаціцца).
|| памянш. чо́рцік, -а, мн. -і, -аў, м.
|| прым. чарто́ўскі, -ая, -ае (да 1 знач.) і чо́ртаў, -тава (да 1 знач.).
Чартоўскае насланнё.
Чортава стварэнне (лаянка).