чалаве́чы, -ая, -ае.

1. гл. чалавек.

2. Тое, што і чалавечны.

Чалавечыя адносіны.

Паступіць па-чалавечы (прысл.).

Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (І. Л. Капылоў, 2022, актуальны правапіс)

чалаве́чы

прыметнік, якасны

адз. мн.
м. ж. н. -
Н. чалаве́чы чалаве́чая чалаве́чае чалаве́чыя
Р. чалаве́чага чалаве́чай
чалаве́чае		 чалаве́чага чалаве́чых
Д. чалаве́чаму чалаве́чай чалаве́чаму чалаве́чым
В. чалаве́чы (неадуш.)
чалаве́чага (адуш.)		 чалаве́чую чалаве́чае чалаве́чыя (неадуш.)
чалаве́чых (адуш.)
Т. чалаве́чым чалаве́чай
чалаве́чаю		 чалаве́чым чалаве́чымі
М. чалаве́чым чалаве́чай чалаве́чым чалаве́чых

Крыніцы: krapivabr2012, piskunou2012, prym2009, sbm2012, tsblm1996, tsbm1984.

Граматычная база Інстытута мовазнаўства НАН Беларусі (2025, актуальны правапіс)

чалаве́чы

прыметнік, адносны

адз. мн.
м. ж. н. -
Н. чалаве́чы чалаве́чая чалаве́чае чалаве́чыя
Р. чалаве́чага чалаве́чай
чалаве́чае		 чалаве́чага чалаве́чых
Д. чалаве́чаму чалаве́чай чалаве́чаму чалаве́чым
В. чалаве́чы (неадуш.)
чалаве́чага (адуш.)		 чалаве́чую чалаве́чае чалаве́чыя (неадуш.)
чалаве́чых (адуш.)
Т. чалаве́чым чалаве́чай
чалаве́чаю		 чалаве́чым чалаве́чымі
М. чалаве́чым чалаве́чай чалаве́чым чалаве́чых

Крыніцы: krapivabr2012, piskunou2012, prym2009, sbm2012, tsblm1996, tsbm1984.

Граматычная база Інстытута мовазнаўства НАН Беларусі (2025, актуальны правапіс)

чалаве́чы

1. (относящийся к человеку, свойственный человеку) челове́ческий, челове́чий;

ч. род — челове́ческий (челове́чий) род;

~чая прыро́да — челове́ческая приро́да;

ч. го́лас — челове́ческий го́лос;

2. (гуманный) челове́чный, челове́ческий;

~чае абыхо́джанне — челове́чное обраще́ние

Беларуска-рускі слоўнік, 4-е выданне (2012, актуальны правапіс)

чалаве́чы, ‑ая, ‑ае.

1. Які мае адносіны да чалавека (у 1 знач.), належыць яму. Чалавечыя рукі. Чалавечая постаць. □ Пачуўся голас чалавечы. Аж узняліся ў дзядзькі плечы, Ды каб схаваць, што ён спужаўся, Спакойна дзядзька адазваўся. Колас. Доктар знайшоў бабчыну сухую руку, пагладзіў. Часта чалавечымі словамі нельга сказаць таго, што скажаш маўчаннем. Скрыган. // Які складаецца з людзей. Чалавечае грамадства. □ І тут толькі заўважыла чалавечая грамада, што няма пастуха. Мурашка. // Які робіцца, здзяйсняецца чалавекам. Матэрыялістычнае вучэнне гісторыі з’явілася адзінай тэорыяй, якая правільна, навукова тлумачыць чалавечую гісторыю як працэс. «Весці». Усё адыходзіць у нябыт, астаюцца толькі плёны чалавечай працы. Карпаў.

2. Уласцівы, характэрны для чалавека. Чалавечая годнасць. Чалавечае шчасце. Чалавечыя слабасці. □ Пісьменніку ўдалося раскрыць варожую сутнасць кулацтва, паказаць звярыную псіхалогію ўласніка, які ў пагоні за нажывай страчвае чалавечае аблічча, становіцца ворагам працоўнага народа. Гіст. бел. сав. літ. І адчувае Алежка: вось-вось здарыцца цуд, загавораць між сабой на чалавечай мове лясныя жыхары, — і тады ўсе вялікія і важныя тайны адкрыюцца яму. Вышынскі. // Такі, як трэба; належны, добры. — Яно не кепска было б кіламетраў пяцьдзесят ад’ехацца, — раптам спыняецца Тарасюк. — Тады можна было б спакойна дзён колькі адлежацца, чалавечы выгляд набыць. С. Александровіч. Бавар Вейс знойдзе другую. І яна будзе працаваць у яго на чалавечых умовах. Ракітны.

3. Гуманны, чалавечны. Чалавечая, шчырая трывога пра невядомага чалавека балюча кранула Нічыпара. Асіпенка. Не ведаю, што робіцца са мной: Ад дабраты я плачу чалавечай, Заўсёды плачу ад спагады нечай — Не ведаю, што й робіцца са мной! Сіпакоў.

•••

Род чалавечы гл. род.

Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)

чалаве́к, -а, мн. лю́дзі, -е́й і (у спалучэнні з колькаснымі словамі) чалаве́кі, чалаве́к, чалаве́кам, чалаве́камі, (аб) чалаве́ках, м.

1. Найбольш развітая жывая істота, якая валодае мысленнем і маўленнем, здольнасцю ствараць прылады працы і мэтанакіравана іх выкарыстоўваць.

Сучасны ч.

Ч. — разумная істота.

2. Муж; мужчына (разм.).

Пражыла жанчына са сваім чалавекам доўгае жыццё.

3. Асоба, якой уласцівы высокія маральныя і інтэлектуальныя якасці.

З яго будзе ч.

Жыццё зрабіла з яго чалавека.

4. Ужыв. ў знач. займенніка: ён, нехта, той.

Ч. не аглянецца, як міне год.

Трэба ратаваць чалавека.

5. У часы прыгоннага права: дваровы слуга, лакей, а пазней — афіцыянт, слуга ў тракціры, рэстаране (уст.).

|| памянш.-ласк. чалаве́чак, -чка, мн. -чкі, -чкаў, м. (да 1 знач.).

|| прым. чалаве́чы, -ая, -ае (да 1 знач.)

◊

Божы чалавек (уст.) — старац.

Добры чалавек — ласкавы зварот да незнаёмага.

Малады чалавек — зварот да маладога мужчыны або мужчыны маладзейшага ўзросту.

|| прым. чалаве́чы, -ая, -ае (да 1 знач.).

Чалавечая постаць.

Чалавечыя слабасці.

Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (І. Л. Капылоў, 2022, актуальны правапіс)

чалавечы, людскі

Слоўнік сінонімаў і блізказначных слоў, 2-е выданне (М. Клышка, правапіс да 2008 г.)

па-чалаве́чы

прыслоўе

станоўч. выш. найвыш.
па-чалаве́чы - -

Крыніцы: krapivabr2012, piskunou2012, prym2009, sbm2012.

Граматычная база Інстытута мовазнаўства НАН Беларусі (2025, актуальны правапіс)

па-чалаве́чы нареч. по-челове́чески

Беларуска-рускі слоўнік, 4-е выданне (2012, актуальны правапіс)

чалаве́цтва, -а, н.

Людзі планеты, чалавечы род; чалавечае грамадства.

Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (І. Л. Капылоў, 2022, актуальны правапіс)