цу́кар, цу́кру, м.
1. Крышталічнае спажыўнае салодкае рэчыва, якое атрымліваецца з цукровых буракоў або цукровага трыснягу.
Кілаграм цукру.
2. Назва некаторых арганічных злучэнняў, пераважна з групы вугляводаў (спец.).
Вінаградны ц.
○
Цукровая хвароба — дыябет.
|| прым. цукро́вы, -ая, -ае.
Цукровая пудра.
Цукровая кукуруза.
Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (І. Л. Капылоў, 2022, актуальны правапіс)
пу́дра, -ы, ж.
Дробны, мяккі і пахучы парашок для касметычных мэт.
П. для твару.
○
Цукровая пудра — цукар у выглядзе дробнага парашку, які ўжыв. ў кулінарыі.
Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (І. Л. Капылоў, 2022, актуальны правапіс)
пу́дра ж. пу́дра;
цукро́вая п. — са́харная пу́дра
Беларуска-рускі слоўнік, 4-е выданне (2012, актуальны правапіс)
цукро́вы, ‑ая, ‑ае.
1. Які мае адносіны да цукру, з’яўляецца цукрам. Цукровая пудра. // Прыгатаваны з цукру або з цукрам. Цукровы сіроп. Цукровае пячэнне. // Які мае адносіны да вытворчасці цукру. Цукровая прамысловасць. Цукровы завод.
2. Які змяшчае ў сабе цукар; які выкарыстоўваецца для атрымання цукру. Цукровы гарох. Цукровая кукуруза.
3. перан. Які прыносіць асалоду, вельмі прыемны; залішне далікатны, саладжавы. — Эт, — кажа Лявоніха цукровым голасам, — жыву-гадуюся. Бядуля.
•••
Цукровая хвароба гл. хвароба.
Цукровы дыябет гл. дыябет.
Цукровы трыснёг гл. трыснёг.
Цукровыя буракі гл. буракі.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
цукро́вы
прыметнік, адносны
|
адз. |
мн. |
| м. |
ж. |
н. |
- |
| Н. |
цукро́вы |
цукро́вая |
цукро́вае |
цукро́выя |
| Р. |
цукро́вага |
цукро́вай
цукро́вае |
цукро́вага |
цукро́вых |
| Д. |
цукро́ваму |
цукро́вай |
цукро́ваму |
цукро́вым |
| В. |
цукро́вы (неадуш.)
цукро́вага (адуш.) |
цукро́вую |
цукро́вае |
цукро́выя (неадуш.)
цукро́вых (адуш.) |
| Т. |
цукро́вым |
цукро́вай
цукро́ваю |
цукро́вым |
цукро́вымі |
| М. |
цукро́вым |
цукро́вай |
цукро́вым |
цукро́вых |
Крыніцы:
krapivabr2012,
piskunou2012,
prym2009,
sbm2012,
tsblm1996,
tsbm1984.
Граматычная база Інстытута мовазнаўства НАН Беларусі (2025, актуальны правапіс)
са́харный
1. цукро́вы;
са́харная промы́шленность цукро́вая прамысло́васць;
са́харный заво́д цукро́вы заво́д (цукрава́рня);
са́харный песо́к цу́кар-пясо́к (пескавы́ цу́кар);
са́харная пу́дра цукро́вая пу́дра;
са́харная свёкла цукро́выя буракі́;
са́харный тростни́к цукро́вы трыснёг;
са́харный клещ зоол. цукро́вы клешч;
са́харная боле́знь мед. цукро́вая хваро́ба;
са́харная кислота́ хим. цукро́вая кіслата́;
2. перен. (льстивый) мядо́вы, ліслі́вы;
са́харные ре́чи ліслі́выя (мядо́выя) сло́вы;
са́харные уста́ мядо́выя ву́сны.
Руска-беларускі слоўнік НАН Беларусі, 10-е выданне (2012, актуальны правапіс)
дыябе́т, ‑у, М ‑беце, м.
Рад хвароб, якія суправаджаюцца выдзяленнем вялікай колькасці мачы.
•••
Цукровы дыябет — хвароба, якая характарызуецца павелічэннем цукру ў крыві і ў мачы; цукровая хвароба.
[Грэч. diabētēs.]
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
пу́дра, ‑ы, ж.
1. Дробны і мяккі, звычайна пахучы парашок, які наносіцца на скуру як гігіенічны і касметычны сродак. Пакрыць твар пудрай. □ Зняла Насця капялюш, памылася, каб змыць пудру. Колас.
2. Дробны парашок з мінеральных і іншых рэчываў. Цэментная пудра. Цукровая пудра.
[Фр. poudre.]
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
Па́така, па́тыка ’густое, цягучае, салодкае рэчыва’ (ТСБМ, Нас.), ’нектар’ (Анох.), ’рэдкі мёд’ (Вешт., Маш.), слаўг., шчуч. ’чысты мёд, які выцек з сотаў’ (Яшк., Бел. лекс., 167). Укр., рус. па́тока ’цукровая патака’, ’мёд без воску’, польск. patoka ’мёд, які выцек з воску’, ’патака’, чэш. patoky ’благое піва, якое ўжо выдыхалася’, ’гушча з соладу’, славен. pátoka ’слабое віно’, серб.-харв. па̏тока ’слабая (апошняя) самагонка’, балг. патока ’слабая ракія, сівуха’. Прасл. patoka, утворанае пры дапамозе прыстаўкі pa‑ (< прасл. po‑) ад tekti > цячы́ (гл.) (Мее, Études, 255; Міклашыч, 347; Фасмер, 3, 217; Махэк₂, 438).
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
Ром 1, ро̂м ’месца, куды звозяць бярвенне для сплаву, ці з якога сплаўлялі лес, вязалі плыты’ (Бір.; чырв., З нар. сл.; капыл., Сл. ПЗБ), ’прастор, свабоднае месца’, ’абшар’ (Др.-Падб.); ст.-бел. румъ ’тс’, ’месца пагрузкі’, ’будматэрыялы ’руіны’ (XVI ст.) запазычана са ст.-польск. rum, якое з с.-в.-ням. rūm (Булыка, Лекс. запазыч., 189; SEK, 4, 216), < і.-е. *reu̯os: авест. ravah‑ ’даль, прастора, даўжыня’, лац. rūs ’зямля па-за горадам’, ст.-ірл. rōi ’раўніна’, тахар. rū‑ ’адкрываць’. Гл. рум.
Ром 2 ’моцны спіртны напой з пераброджанага соку або з патакі цукровага трыснягу’ (ТСБМ) — з рус. ром ’тс’ (упершыню ўжыта ў перакладзе «Рабінзон Круза» 1762 г. у форме рум), якое з англ. rum — вымаўляецца як [rʌm], таму [у] > [о] — а гэтае з’яўляецца скарочаным rumbullion ’шум, вэрхал, галас (пры распіцці гарэлкі)’ (Рэйзак, 550; Сной₂, 633); яго запазычылі англійскія пасяленцы на в. Барбадас (у XVII ст.). Пальмер (Neuweltwörter im Deutschen. Heidelberg, 1933, 117) выводзіць лексему з малайскага brum ’цукровая гарэлка’ (Фасмер, 3, 499). Гл. таксама рум 5.
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)