хрэ́н
назоўнік, агульны, неадушаўлёны, неасабовы, мужчынскі род, 1 скланенне
|
адз. |
| Н. |
хрэ́н |
| Р. |
хрэ́ну |
| Д. |
хрэ́ну |
| В. |
хрэ́н |
| Т. |
хрэ́нам |
| М. |
хрэ́не |
Крыніцы:
krapivabr2012,
nazounik2008,
piskunou2012,
sbm2012,
tsblm1996,
tsbm1984.
Граматычная база Інстытута мовазнаўства НАН Беларусі (2023, актуальны правапіс)
хрэн, -у, м.
Шматгадовая травяністая расліна сямейства капусных з мясістым горкім коранем, які выкарыстоўваецца як вострая прыправа.
|| прым. хрэ́навы, -ая, -ае.
Хрэнавае лісце.
Хрэнавая прыправа.
Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (І. Л. Капылоў, 2022, актуальны правапіс)
хрэн, род. хрэ́ну м. хрен;
◊ стары́ х. — бран. ста́рый хрен; ста́рый хрыч;
х. за рэ́дзьку не саладзе́йшы — погов. хрен ре́дьки не сла́ще
Беларуска-рускі слоўнік, 4-е выданне (2012, актуальны правапіс)
хрэн, ‑у, м.
1. Шматгадовая травяністая расліна сямейства крыжакветных з тоўстым мясістым коранем, які выкарыстоўваецца як прыправа. За акном у гародзе пад хатай парве хрэн — густа і шырака, як лопух на балоце, — над ім лёталі белыя матылі. Пташнікаў.
2. Горкі корань гэтай расліны, а таксама прыправа з гэтага кораня. Дубовы ліст, і хрэн, і кроп кладуць з гуркамі ў кадкі. Вялюгін. Штук шэсць шкляных банак з крэпкім хрэнам выглядалі з розных месцаў стала, тры «буслы» гарэлкі высока падымалі галовы над стусамі закусак. Колас.
•••
Стары хрэн (лаянк.) — пра старога чалавека. — Ну, ідзі, стары хрэн, ды хутчэй, жыва каб мне назад! — кіўнуў паліцэйскі. Кухараў.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
вы́тхнуцца, 1 і 2 ас. не ўжыв., -нецца; зак.
Страціць моц, пах.
Хрэн вытхнуўся.
|| незак. вытыха́цца, -а́ецца.
Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (І. Л. Капылоў, 2022, актуальны правапіс)
вы́тхнуцца, ‑нецца; зак.
Страціць моц, пах. Вытхнуўся хрэн. Вытхнулася гарэлка. Вытхнуліся духі.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
хрыч / ста́рый хрыч бран. стары́ хрэн (грыб);
Руска-беларускі слоўнік НАН Беларусі, 10-е выданне (2012, актуальны правапіс)
вы́сіліцца, ‑люся, ‑лішся, ‑ліцца; зак.
1. Дайсці да страты сіл; знясіліцца. Высіліцца на цяжкай рабоце.
2. Разм. Стаць неўрадлівым; спустошыцца (пра глебу). Зямля высілілася.
3. Разм. Страціць моц (пра віно, хрэн і пад.).
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
Ту́рмас ‘рэдзька’ (Сцяшк. Сл.), ту́рмус ‘турнэпс’ (навагр., Жыв. сл., Васільковая сп.). Лічыцца сапсаванай назвай турнэпс (гл.), параўн. турне́пс, турнэт ‘тс’ (Сл. ПЗБ.). Аднак здзіўляе падабенства з аддаленымі геаграфічна назвамі асм. тур. turma ‘рэпа’, тат. torma ‘рэдзька’; венг. torma ‘хрэн’, з якіх выводзяць харв. turma, turman ‘хрэн’ (Скок, 3, 485), славен. tȗrman ‘тс’ (Сной у Бязлай, 4, 250). Магчыма, пранікненне праз мову беларускіх татараў-гароднікаў? Параўн. напоўненую «ўсходнімі элементамі» лічылку: Шалды‑балды, / Бушмак — барада́, / Выйдзі вон з гарада́. / Турмас! (бялын., Дзіц. фальк.).
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
ка́дка, ‑і, ДМ ‑дцы; Р мн. ‑дак; ж.
Невялікая кадзь; кадушка. Дубовы ліст, і хрэн, і кроп кладуць з гуркамі ў кадкі. Вялюгін. І [Маці] лічыць дні, Каб хутчэй дачакацца, Хлебны квас прыгатуе ў ліпавай кадцы. Панчанка.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)