хапі́цца, хаплю́ся, хо́пішся, хо́піцца; зак.
1. гл. хапацца.
2. каго-чаго. Успомніўшы, пачаўшы шукаць, раптоўна выявіць адсутнасць каго-, чаго-н.
Хапіўся ключоў, а іх няма.
3. Агледзеўшыся, спахапіцца, раптоўна заўважыць што-н.
Хапіўся, што хату не замкнуў.
Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (І. Л. Капылоў, 2022, актуальны правапіс)
хапі́цца
дзеяслоў, непераходны, закончанае трыванне, зваротны, 2-е спражэнне
| Будучы час |
|---|
|
адз. |
мн. |
| 1-я ас. |
хаплю́ся |
хо́пімся |
| 2-я ас. |
хо́пішся |
хо́піцеся |
| 3-я ас. |
хо́піцца |
хо́пяцца |
| Прошлы час |
|---|
| м. |
хапі́ўся |
хапі́ліся |
| ж. |
хапі́лася |
| н. |
хапі́лася |
| Загадны лад |
|---|
| 2-я ас. |
хапі́ся |
хапі́цеся |
| Дзеепрыслоўе |
|---|
| прош. час |
хапі́ўшыся |
Крыніцы:
dzsl2007,
krapivabr2012,
piskunou2012,
sbm2012,
tsblm1996,
tsbm1984.
Граматычная база Інстытута мовазнаўства НАН Беларусі (2025, актуальны правапіс)
хапі́цца сов.
1. схвати́ться, ухвати́ться;
х. за кішэ́нь — схвати́ться (ухвати́ться) за карма́н;
2. (что-л. быстро сделать) нача́ть, взя́ться;
х. распрага́ць каня́ — нача́ть (взя́ться) распряга́ть ло́шадь;
3. хвати́ться, спохвати́ться;
я хапі́ўся, а яго́ ўжо няма́ — я хвати́лся, а его́ уже́ нет
Беларуска-рускі слоўнік, 4-е выданне (2012, актуальны правапіс)
хапі́цца, хаплю́ся, хо́пішся, хо́піцца; зак.
1. Зак. да хапацца (у 1–3 і 5 знач.).
2. Агледзеўшыся, спахапіцца, раптоўна заўважыць што‑н. Мы спяшаемся. Неба на ўсходзе Ружавее. Дарога Выйшла з вёскі. Хапіўся Мікіта: На вяселлі ватоўка забыта. Куляшоў. [Гэля:] — Баюся, Павел. Жандармерыя — не камендатура. Калі хопяцца, возьмуць бацьку. Навуменка. Пан Войцех хапіўся, што няма курыва, і папрасіў мяне спусціцца на першы паверх, купіць у кіёску папярос. Карпюк.
3. каго-чаго. Успомніўшы, пачаўшы шукаць, раптоўна выявіць адсутнасць каго‑, чаго‑н. Праз які дзень з фермы знік славак Юлік. Яго хапіліся раніцою, калі трэба было запрагаць коні. Сачанка.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
хапа́цца, -а́юся, -а́ешся, -а́ецца; незак.
1. за каго-што. Браць, хапаць рукою (рукамі) каго-, што-н., брацца.
Х. за плот.
2. за што. Паспешліва брацца за які-н. інструмент, прыладу і пад., каб выканаць якую-н. работу (разм.).
Х. за лапату.
3. за што. Паспешна і несістэматычна рабіць што-н., пераходзячы ад адной справы да другой (разм.).
Не ведаю, за што х.
Яна за ўсё хапаецца і нічога не даводзіць да канца.
4. (1 і 2 ас. звычайна не ўжыв.). Пра рыбу: кляваць насадку, лавіцца на вуду, спінінг (разм.).
На белую блешню добра хапаюцца шчупакі.
5. (1 і 2 ас. звычайна не ўжыв.). Знаходзіцца, захоўвацца дзе-н. (разм.).
Адзенне і палотны хаваліся ў скрыні.
6. (1 і 2 ас. звычайна не ўжыв.). Зберагацца на пэўны выпадак.
На жніво заўсёды хавалася сала.
|| зак. схапі́цца, схаплю́ся, схо́пішся, схо́піцца і хапі́цца, хаплю́ся, хо́пішся, хо́піцца (да 1—3 знач.).
Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (І. Л. Капылоў, 2022, актуальны правапіс)
хваці́цца сов., см. хапі́цца
Беларуска-рускі слоўнік, 4-е выданне (2012, актуальны правапіс)
хваці́цца, хвачуся, хвацішся, хваціцца; зак.
Разм. Тое, што і хапіцца.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
агле́дзецца, -джуся, -дзішся, -дзіцца; аглёдзься; зак.
1. Паглядзець вакол сябе.
А. па баках.
2. перан. Звыкнуцца з новымі абставінамі, людзьмі; асвойвацца.
Не паспелі а., і зноў у дарогу.
3. Хапіцца, пачаць шукаць; заўважыць што-н.
Уцякай хутчэй, пакуль не агледзеліся.
Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (І. Л. Капылоў, 2022, актуальны правапіс)
хвати́ться сов., разг.
1. (схватиться) хапі́цца; ухапі́цца; см. хвата́ться;
2. (обнаружить исчезновение чего-л.) хапі́цца; (начать искать) пача́ць шука́ць; (заметить пропажу) заўва́жыць; (оглядеться) агле́дзецца; (спохватиться) схамяну́цца; (броситься искать) кі́нуцца;
ты, смотри́, прово́рнее, что́бы не хвати́лись ты, глядзі́, хутчэ́й, каб не хапі́ліся (не заўва́жылі, не агле́дзеліся, не схамяну́ліся);
она́ хвати́лась су́мки яна́ пачала́ шука́ць су́мку.
Руска-беларускі слоўнік НАН Беларусі, 10-е выданне (2012, актуальны правапіс)
агле́дзецца, ‑джуся, ‑дзішся, ‑дзіцца; заг. агледзься; зак.
1. Паглядзець вакол сябе, па баках. [Настаўнік] зняў акуляры, па прывычцы працёр іх хусцінкай, адвёў і агледзеўся навокал. Даніленка.
2. Звыкнуцца, асвойтацца з новымі абставінамі. Не паспелі агледзецца [дзеці] — дзяжурны абвясціў канец перапынку, пара было збірацца ў дарогу. Пальчэўскі.
3. Хапіцца, апамятацца; заўважыць што‑н. Пакуль людзі агледзеліся, Сымон уцёк. Бядуля. Злосная Валя ўвайшла ў Любіну кватэра, не думаючы, і толькі там агледзелася, што яе акружае. Чорны.
•••
Не паспець агледзецца, як... гл. паспець.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)