халасты́
прыметнік, якасны
|
адз. |
мн. |
| м. |
ж. |
н. |
- |
| Н. |
халасты́ |
халаста́я |
халасто́е |
халасты́я |
| Р. |
халасто́га |
халасто́й
халасто́е |
халасто́га |
халасты́х |
| Д. |
халасто́му |
халасто́й |
халасто́му |
халасты́м |
| В. |
халасты́ (неадуш.)
халасто́га (адуш.) |
халасту́ю |
халасто́е |
халасты́я (неадуш.)
халасты́х (адуш.) |
| Т. |
халасты́м |
халасто́й
халасто́ю |
халасты́м |
халасты́мі |
| М. |
халасты́м |
халасто́й |
халасты́м |
халасты́х |
Крыніцы:
krapivabr2012,
piskunou2012,
prym2009,
sbm2012,
tsblm1996,
tsbm1984.
Граматычная база Інстытута мовазнаўства НАН Беларусі (2023, актуальны правапіс)
халасты́¹, -а́я, -о́е.
1. Нежанаты.
Х. мужчына.
2. Уласцівы нежанатаму чалавеку.
Халастое жыццё.
3. Які складаецца з халасцякоў.
Халастая кампанія.
Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (І. Л. Капылоў, 2022, актуальны правапіс)
халасты́², -а́я, -о́е.
1. Не звязаны з выкананнем карыснай работы, не рабочы.
Матор працаваў на халастых абаротах.
Змагацца з халастым прабегам машын.
2. Не здольны паразіць цэль; не баявы (пра патрон, стральбу і пад.).
Х. выстрал.
Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (І. Л. Капылоў, 2022, актуальны правапіс)
халасты́ в разн. знач. холосто́й;
х. чалаве́к — холосто́й челове́к;
~то́е жыццё — холоста́я жизнь;
х. ход машы́ны — холосто́й ход маши́ны;
х. патро́н — холосто́й патро́н;
◊ на ~ты́м хаду́ — на холосто́м ходу́
Беларуска-рускі слоўнік, 4-е выданне (2012, актуальны правапіс)
халасты́, ‑ая, ‑ое.
1. Які не ўступіў у шлюб, нежанаты (пра мужчыну). Наш сусед, выкладчык музыкі ў інтэрнаце і кіраўнік самадзейнасці ўсіх навакольных устаноў і арганізацый, халасты хлопец гадоў пад сорак, амаль не даваў знаць аб сваім існаванні. Радкевіч. [Паліна:] Ты — дзяцюк халасты, а ў мяне тут — сям’я, Муж... Куляшоў. // Які складаецца з халасцякоў. Халастая кампанія. // Уласцівы халасцяку, халасцякам. Халастое жыццё. □ «Лёталі ў космас? Час і дзень. У халастым, а ці ў жанатым стане?» Барадулін.
2. Які не прыводзіць у рух механізма, машыны; не рабочы. Халастыя абароты. □ Як шалёны, завыў матор — задняе кола, згубіўшы счапленне з грунтам, засвістала на халастым хаду. Краўчанка. // Не звязаны з выкананнем карыснай работы. Халасты перагон вагонаў. □ Да мінімуму зведзены прастоі, халастыя прабегі. Механізатары змагаюцца за кожную мінуту рабочага часу. «Звязда».
3. Не здольны наравіць цэль; не баявы (пра стральбу). Не быў апошні выстрал халастым, Галовы склалі каты пад кусты... А я без памяці ляжаў на мяккім доле. А. Астапенка. — На граніцы, Ягорка, халастымі патронамі не страляюць. Шыловіч. // Які не мае кулі, шроту. Халасты зарад.
•••
На халастым хаду — упустую, марна.
Халасты прабег — пра транспарт, які ходзіць паражняком.
Халасты стрэл — пра бескарыснае дзеянне.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
холосто́й в разн. знач. халасты́;
холосто́й вы́стрел халасты́ стрэл;
холосто́й челове́к халасты́ чалаве́к;
холосто́й ход маши́ны техн. халасты́ ход машы́ны;
холосто́й шкив техн. халасты́ шкіў;
холосто́й патро́н воен. халасты́ патро́н;
Руска-беларускі слоўнік НАН Беларусі, 10-е выданне (2012, актуальны правапіс)
жана́ты, -ая, -ае.
1. Які ўступіў у шлюб, мае жонку; проціл. халасты (пра мужчыну).
2. толькі мн. Пра мужчыну і жанчыну, якія ўступілі ў шлюб.
Жанатыя людзі.
Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (І. Л. Капылоў, 2022, актуальны правапіс)
Кавале́р ’мужчына, які танцуе з дамай, суправаджае яе на гулянні і пад.’ (БРС, ТСБМ), ’малады чалавек; халасты мужчына’ (ТСБМ, Бяльк., З нар. сл., Панюц., Шат.). У бел. літар. мове з рус. кавалер: у гаворках — польск. kawaler націск параўн. кава́ляр ’халасты мужчына, малады чалавек’ (Мал.). Польск. kawaler ’халасты мужчына, малады чалавек і інш.’ Зыходная форма для шэрагу еўрапейскіх моў — італ. cavaliere ’кавалерыст’, якое да cavallo ’конь’ (лац. caballus ’тс’). Для польск. мовы ўказваюць на магчыма ням. або франц. пасрэдніцтва, гл. Шанскі, 2, 8, с. 9.
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
кавале́р¹, -а, мн. -ы, -аў, м.
1. Мужчына, які танцуе з дамай, суправаджае яе на гулянні, а таксама які заляцаецца да дзяўчыны; паклоннік.
Яна чакае свайго кавалера.
2. Малады чалавек, халасты мужчына (разм.).
Сын бярэцца ўжо пад кавалера.
|| прым. кавале́рскі, -ая, -ае.
Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (І. Л. Капылоў, 2022, актуальны правапіс)
Схаласо́піць ’распрадаць за нішто’ (Сцяшк. сл.). Няясна; магчыма, экспрэсіўнае ўтварэнне на базе мясцовага хало́сны ’халасты, нежанаты’ (гл.), другая частка нагадвае народнае хвіласо́п ’філосаф’ (Нас.), chwałazòp ’тс’ (Пятк. 2).
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)