ха́ла ха́ла, -лы ж.

Руска-беларускі слоўнік НАН Беларусі, 10-е выданне (2012, актуальны правапіс)

ха́ла, ‑ы, ж.

Біты белы хлеб прадаўгаватай формы. Маці паставіла гасцям гарэлку, шабасовую рыбу, халу. Бядуля.

[Стараж.-яўр.]

Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)

◎ Лахаміда ’лахман’ (прынёманск., Нар. лекс.) узнікла ў выніку кантамінацыі лексем лахі і хламіда (гл.), параўн. хала‑ міда ’рызман’ (Юрч.).

Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)

нае́хаць сов.

1. в разн. знач. нае́хать;

машы́на ~хала на чалаве́ка — маши́на нае́хала на челове́ка;

гасце́й ~хала по́ўны дом — госте́й нае́хало по́лный дом;

ра́птам ~халі ко́ннікі — вдруг нае́хали вса́дники;

2. надви́нуться, сползти́;

ша́пка ~хала на лоб — ша́пка надви́нулась (сползла́) на лоб

Беларуска-рускі слоўнік, 4-е выданне (2012, актуальны правапіс)

павысыха́ць сов.

1. (о многом) вы́сохнуть, иссо́хнуть; (об источнике — ещё) исся́кнуть;

зя́мля ~ха́ла і патрэ́скалася — земля́ вы́сохла и потре́скалась;

2. (о белье и т.п.) вы́сохнуть, просо́хнуть;

3. (о многих растениях) посо́хнуть, завя́нуть;

4. перен. (о многих) вы́сохнуть, исхуда́ть

Беларуска-рускі слоўнік, 4-е выданне (2012, актуальны правапіс)

пае́хаць сов.

1. в разн. знач. пое́хать;

п. у Мінск — пое́хать в Минск;

нага́ не ўтрыма́лася, ~хала — нога́ не удержа́лась, пое́хала;

2. (отбыть куда-л.) уе́хать;

п. з го́рада ў вёску — уе́хать из го́рода в дере́вню;

3. (следом за кем-л.) после́довать, пое́хать;

◊ п. са сме́ху — покати́ться со́ смеху

Беларуска-рускі слоўнік, 4-е выданне (2012, актуальны правапіс)

вы́ехаць сов.

1. в разн. знач. вы́ехать, уе́хать;

в. з двара́ — вы́ехать со двора́;

в. у го́рад — вы́ехать в го́род;

2. разг. вы́скользнуть; вы́лезть;

паке́т ~хаў з рук — паке́т вы́скользнул из рук;

блу́зка ~хала са спадні́цы — блу́зка вы́лезла из ю́бки;

3. перен., разг. вы́ехать;

в. на акалі́чнасцях — вы́ехать на обстоя́тельствах

Беларуска-рускі слоўнік, 4-е выданне (2012, актуальны правапіс)

прае́хаць сов.

1. в разн. знач. прое́хать; (в официальном выражении — ещё) просле́довать;

п. на са́нках — прое́хать на са́нках;

п. пяць кіламе́траў — прое́хать пять киломе́тров;

п. прыпы́нак — прое́хать остано́вку;

мы ~халі да саўга́са шэсць гадзі́н — мы прое́хали до совхо́за шесть часо́в;

ён ~хаў усю́ Белару́сь — он прое́хал всю Белару́сь;

машы́на ~хала ў напра́мку да го́рада — маши́на прое́хала (просле́довала) в направле́нии к го́роду;

2. (совершить прогулку) прое́хаться, прокати́ться;

◊ ні п. ні прайсці́ — ни прое́хать ни пройти́

Беларуска-рускі слоўнік, 4-е выданне (2012, актуальны правапіс)

Пляцёнка 1, пляця́нка, плецю́нка, плэтю́нка, плыті́нка ’што-небудзь сплеценае ўздоўж з 2–3 і больш пасмаў, кавалкаў’ (ТСБМ, Мат. Гом.), ’плеценая вяроўка’ (Касп.), ’лазіва бортніка’ (карм., рэч., ЛА, 1), ’плецены пояс’ (навагр., З нар. сл.; валож., ЛА, 4), ’тасёмка’ (шальч., Сл. ПЗБ), ’карункі’ (добр., Мат. Гом.), ’мярэжка’ (пін., Шатал.); ’плеценая кашолка’ (ТСБМ, Мат. Гом.), ’каробка, сплеценая з сітняку’ (драг., З нар. сл.), ’палукашак’ (віл., Сл. ПЗБ; віл., ЛА, 4), ’аснова кроснаў, сплеценая ў касу’ (пін., карэліц., Шатал.; трак., ашм., вільн., стаўб., бяроз., Сл. ПЗБ), ’прылада для звівання нітак у клубок’ (брагін., Мат. Гом.), ’сплеценая з саломы дарожка на падлогу’ (дзятл., Сцяшк. МГ), ’будынак з плеценымі сценамі’ (ТС), ’падоўжаная вітая белая булка’ (ТСБМ), ’сеткавая частка сіта’ (свісл., Шатал.), ’уцяпленне дзвярэй’ (драг., Нар. словатв.), ’сплецены вянок цыбулі’ (астрав., Сцяшк. МГ; Ян.; ТС, Бяльк., Мат. Гом.; брасл., ганц., бяроз., Сл. ПЗБ; усх.-брэсц., усх.-віц., маг., усх.-гом., ЛА, 2), ’нізка грыбоў’ (кругл., ЛА, 1), ’вялікая бутэлька, аплеценая лазой’ (Мат. Маг.; Сл. Брэс.; ТС), ’вязаная хустка’ (воран., Сцяшк. Сл.), а таксама: пляце́нка ’сплеценая аснова (для красён)’ (пух., Сл. ПЗБ), плеце́нка ’ручнік з датыкальных адрэзаных і сплеценых канцоў’ (івац., З нар. сл.), плэ́тянка ’плеценая ёмістасць’ (драг., З нар. сл.), пле́цінка, пліця́нка ’аплеценая бутля’, ’акуратна сплецены кошык’ (Юрч. СНЛ), пляця́нка ’пуня з лазы’ (віл., Сл. ПЗБ). Укр. плеті́нка ’вязаная рукавіца’, ’род вышыўкі’, плетя́нка ’агароджаны крыніца’, ’сплеценая з саломы стужка, з якой сшывалі капялюш’; рус. плете́нка ’сплеценая рэч — шнурок, пояс, гірлянда з зелені, кветак, пляцёнка цыбулі; круг з саломы; палавічок для выцірання ног’, ’карункі’, плетёнка ’заплечны кошык для бялізны’; польск. plecionka, plecionka ’што-небудзь сплеценае’, ’тасьма, плецены шнур’, ’гірлянда, нізка, вянок; “каса” з саломы для аббівання дзвярэй’, ’кошык’, ’пляшка, аплеценая лазой’, ’саламяны вулей’, чэш. pletenka ’хала’. Прасл. *pletьnъka < *pletьnъ(jь), адпрыметнікавае ўтварэнне. Да пле́сці (гл.).

Пляцёнка 2 ’пляткарка’ (пух., Сл. ПЗБ), ’весялуха, пахатніца’ (пух., ЛА, 3). Да пле́сці (гл.).

Пляцёнка 3 ’бярозка палявая, Сопvulvulus arvense L.’ (брагін., ельск., Мат. Гом.). Да пле́сці (гл.). Названа паводле таго, што расліна ўецца, нібы “пляцецца” па дарозе. Параўн. іншыя назвы, звязаныя з віць: укр. повійка, чэш. svlak, slatec, але і opletnik ’тс’ (ад oplétati ’абпляпаць’) (Махэк, Jména, 184), параўн. лац. con‑volv‑ulus, дзе ‑volv‑ < *‑vel‑ ’віцца’.

Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)