узя́цца гл. брацца.

Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (І. Л. Капылоў, 2022, актуальны правапіс)

узя́цца

дзеяслоў, непераходны, закончанае трыванне, зваротны, 1-е спражэнне

Будучы час
адз. мн.
1-я ас. вазьму́ся во́зьмемся
2-я ас. во́зьмешся во́зьмецеся
3-я ас. во́зьмецца во́зьмуцца
Прошлы час
м. узя́ўся узялі́ся
ж. узяла́ся
н. узяло́ся
Загадны лад
2-я ас. вазьмі́ся вазьмі́цеся
Дзеепрыслоўе
прош. час узя́ўшыся

Крыніцы: dzsl2007, krapivabr2012, piskunou2012, sbm2012, tsblm1996, tsbm1984.

Граматычная база Інстытута мовазнаўства НАН Беларусі (2025, актуальны правапіс)

узя́цца сов.

1. (руками за кого-, что-л.) взя́ться, ухвати́ться;

у. за по́ручні — взя́ться (ухвати́ться) за пери́ла;

2. (начать какую-л. работу с помощью каких-л. орудий) взя́ться;

у. за сяке́ру — взя́ться за топо́р;

3. (начать какую-л. работу, без указания на орудие труда) взя́ться, приступи́ть (к чему), приня́ться (за что);

у. за рабо́ту — взя́ться за рабо́ту; приступи́ть к рабо́те; приня́ться за рабо́ту;

4. (дать согласие что-л. сделать) взя́ться; вы́зваться;

ён узя́ўся вы́канаць зада́нне датэрміно́ва — он взя́лся вы́полнить зада́ние досро́чно;

5. (возникнуть) взя́ться;

адку́ль у яго́ сі́лы ўзялі́ся? — отку́да у него́ си́лы взяли́сь?;

6. разг. (о чём-л. липком) прили́пнуть (к кому, чему), приста́ть (к кому, чему);

фа́рба ўзяла́ся за ру́кі — кра́ска прили́пла (приста́ла) к рука́м;

7. (о рыбе) клю́нуть;

шчупа́к узя́ўся — щу́ка клю́нула;

◊ адку́ль то́лькі но́гі ўзялі́ся — отку́да то́лько но́ги взяли́сь;

адку́ль усё лі́ха ўзяло́ся — отку́да (из-за чего́) сыр-бо́р загоре́лся;

у. за ро́зум — взя́ться за ум;

у. за галаву́ — взя́ться за го́лову;

у. ў бо́кі — подбоче́ниться;

узя́ўся за гуж — не кажы́, што не дуж — посл. взя́лся за гуж — не говори́, что не дюж

Беларуска-рускі слоўнік, 4-е выданне (2012, актуальны правапіс)

узя́цца, вазьмуся, возьмешся, возьмецца; пр. узяўся, узялася, ‑лося; заг. вазьміся.

Зак. да брацца.

•••

Адкуль (толькі) ногі ўзяліся; дзе (толькі) ногі ўзяліся гл. нага.

Узяцца за галаву — тое, што і брацца за галаву (гл. брацца).

Узяцца за гуж — тое, што і брацца за гуж (гл. брацца).

Узяцца за розум — тое, што і брацца за розум (гл. брацца).

Узяцца ўчубкі — а) учапіцца адзін аднаму ў валасы, пер’е. Верабейчыкі, як дзеці, дурэюць, чырыкаюць, а часамі і ўчубкі возьмуцца. Колас; б) пачаць бурна спрачацца з кім‑н.

Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)

бра́цца, бяру́ся, бярэ́шся, бярэ́цца; бяро́мся, бераце́ся, бяру́цца; бяры́ся; незак.

1. за каго-што. Хапацца рукамі за які-н. прадмет або за каго-н.

Б. за рукі.

2. за што. Пачынаць работу, якую-н. дзейнасць прыладай працы, зброяй.

Б. за граблі.

3. за што. Прыступаць да якой-н. справы, распачынаць дзейнасць.

Б. за вучобу.

4. за каго-што. Прымаць меры ўздзеяння ў адносінах да каго-, чаго-н. (разм.).

Б. за парушальнікаў працоўнай дысцыпліны.

Б. за дысцыпліну.

5. з інф. Прымаць на сябе абавязацельствы выканаць што-н.

Б. адрамантаваць жняярку.

6. Пачынацца, наставаць (пра з’явы прыроды).

Бярэцца на мароз.

7. Лавіцца на вуду, спінінг (пра рыбу).

Шчупак на хлеб не бярэцца.

8. Ліпнуць, прыставаць да каго-, чаго-н.

Гразь бярэцца за боты.

9. Расці, набірацца сілы (разм.).

Нядаўна палолі, а пустазелле зноў бярэцца.

◊

Брацца за гуж (разм.) — пачынаць якую-н. сур’ёзную справу.

Брацца за розум (разм.) — рабіцца разважлівым, станавіцца на правільны шлях.

Брацца ў рожкі (разм.) — выяўляючы сваю самастойнасць, задзірацца, спрачацца.

|| зак. узя́цца, вазьму́ся, во́зьмешся, во́зьмецца; во́зьмемся, во́зьмецеся, во́зьмуцца; узя́ўся, узяла́ся, -ло́ся, -лі́ся; вазьмі́ся.

Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (І. Л. Капылоў, 2022, актуальны правапіс)

узяцца / моцна: ухапіцца, учапіцца, уляпіцца

Слоўнік сінонімаў і блізказначных слоў, 2-е выданне (М. Клышка, правапіс да 2008 г.)

за́грудкі, прысл.

У выразе: узяцца (брацца) загрудкі — задзірацца, даходзіць да сутычкі.

Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (І. Л. Капылоў, 2022, актуальны правапіс)

паўзя́ць

‘узяць што-небудзь (паўзяць ідэю); узяцца (паўзялі заснаваць арганізацыю)’

дзеяслоў, пераходны/непераходны, закончанае трыванне, незваротны, 1-е спражэнне

Прошлы час
м. паўзя́ў паўзялі́
ж. паўзяла́
н. паўзяло́
Загадны лад
2-я ас. паўзьмі́ паўзьмі́це
Дзеепрыслоўе
прош. час паўзя́ўшы

Крыніцы: piskunou2012.

Граматычная база Інстытута мовазнаўства НАН Беларусі (2025, актуальны правапіс)

учубкі́, прысл.

У выразе: узяцца ўчубкі гл. узяцца.

Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)

за́грудкі: узя́цца з. сцепи́ться в дра́ке

Беларуска-рускі слоўнік, 4-е выданне (2012, актуальны правапіс)