ужы́ць
дзеяслоў, пераходны/непераходны, закончанае трыванне, незваротны, 1-е спражэнне
| Будучы час |
|---|
|
адз. |
мн. |
| 1-я ас. |
ужыву́ |
ужывё́м |
| 2-я ас. |
ужыве́ш |
ужывяце́ |
| 3-я ас. |
ужыве́ |
ужыву́ць |
| Прошлы час |
|---|
| м. |
ужы́ў |
ужылі́ |
| ж. |
ужыла́ |
| н. |
ужыла́
ужыло́ |
| Дзеепрыслоўе |
|---|
| прош. час |
ужы́ўшы |
Крыніцы:
dzsl2007,
krapivabr2012,
piskunou2012,
sbm2012,
tsblm1996.
Граматычная база Інстытута мовазнаўства НАН Беларусі (2023, актуальны правапіс)
ужы́ць¹, -ыву́, -ыве́ш, -ыве́; -ывём, -ывяце́, -ыву́ць; -ы́ў, -ыла́, -ло́; -ыві́; зак. (пераважна з адмоўем).
Змагчы жыць, пражыць дзе-н., з кім-н.; ужыцца.
Там ніхто не ўжыве.
Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (І. Л. Капылоў, 2022, актуальны правапіс)
ужы́ць², -ыву́, -ыве́ш, -ыве́; -ывём, -ывяце́, -ыву́ць; -ы́ў, -ыла́, -ло́; -ыві́; -ы́ты; зак., што.
Выкарыстаць, прымяніць што-н. для чаго-н.
У. новы метал.
У. незразумелае слова.
У. што-н. у ежу.
У. свае веды.
|| незак. ужыва́ць, -а́ю, -а́еш, -а́е.
|| наз. ужыва́нне, -я, н. і ужы́так, -тку, м.
Рэчы хатняга ўжытку.
Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (І. Л. Капылоў, 2022, актуальны правапіс)
ужы́ць I сов. смочь жить, ужи́ться;
хі́ба тут ужыве́ш? — ра́зве тут смо́жешь ужи́ться?;
там ніхто́ не ўжыве́ — там никто́ не смо́жет жить
ужы́ць II сов. употреби́ть, испо́льзовать; примени́ть;
у. но́вы ме́тад — употреби́ть (испо́льзовать) но́вый ме́тод;
я не ве́даў, на што ўжыць гро́шы — я не знал, на что употреби́ть де́ньги;
у. вы́раз — употреби́ть выраже́ние
Беларуска-рускі слоўнік, 4-е выданне (2012, актуальны правапіс)
ужы́ць 1, ужыву, ужывеш, ужыве; ужывём, ужывяце; зак. (пераважна з адмоўем «не»).
Змагчы жыць, пражыць дзе‑н., з кім‑н.; ужыцца. Там ніхто не ўжыве. □ [Соня:] — З табою ні адна не ўжыве, ні адна не зразумее... Сачанка.
ужы́ць 2, ужыву, ужывеш, ужыве; ужывём, ужывяце; зак., што.
1. Прымяніць што‑н. для чаго‑н., з якой‑н. мэтай. Ужыць новы метал. Ужыць строгую меру. Ужыць зброю. □ [Лявон:] Тут смеласць не паможа, хітрасць ужыць трэба! Козел. Лена ведала ўсе .. прапісныя педагагічныя ісціны з тэхнікума тэарэтычна, а як іх ужыць на практыцы, цяжка было нават уявіць. Няхай. // Знайсці прымяненне чаму‑н. Ёсць дзе папрацаваць .. спецыялісту, ужыць свае веды. «Звязда».
2. Выкарыстаць, скарыстаць, прымяніць дзе‑н. Напярэдадні пасяджэння .. [Дывінец] ужыў, нарэшце, разец сваёй канструкцыі і за змену выканаў сем дзённых норм. Асіпенка. І сказаць папраўдзе,.. [Алёша] не ведаў, як абысціся з імі [грашамі], на што растраціць, як іх ужыць. Васілевіч. // Выкарыстаць на пісьме, у мове, абыходжанні і пад. Дзед любіў пры зручным выпадку ўжыць навуковае слова. Лынькоў. [Піліп Тарасавіч] гатовы цяпер ужыць любую метафару, абы выбіць з-пад ног грунт у праціўніка. Ермаловіч.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
ужы́так гл. ужывацца², ужыць².
Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (І. Л. Капылоў, 2022, актуальны правапіс)
ужы́ты употреблённый, испо́льзованный; применённый; см. ужы́ць II
Беларуска-рускі слоўнік, 4-е выданне (2012, актуальны правапіс)
здружы́ць, -ужу́, -у́жыш, -у́жыць; -у́жаны; зак., каго (што).
Звязаць дружбай, зблізіць.
Іх здружыла праца.
|| незак. здру́жваць, -аю, -аеш, -ае.
Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (І. Л. Капылоў, 2022, актуальны правапіс)
закружы́ць, -ужу́, -у́жыш, -у́жыць; зак.
Пачаць кружыць.
Закружыла завіруха.
◊
Закружыць галаву каму (разм., неадабр.) — моцна захапіць, пазбавіўшы здольнасці цвяроза разважаць.
Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (І. Л. Капылоў, 2022, актуальны правапіс)
праслужы́ць, -ужу́, -у́жыш, -у́жыць; зак.
Прабыць які-н. час служачы, у дзеянні, карыстанні.
П. пятнаццаць гадоў.
Боты праслужылі тры сезоны.
Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (І. Л. Капылоў, 2022, актуальны правапіс)