ужы́ць

дзеяслоў, пераходны/непераходны, закончанае трыванне, незваротны, 1-е спражэнне

Будучы час
адз. мн.
1-я ас. ужыву́ ужывё́м
2-я ас. ужыве́ш ужывяце́
3-я ас. ужыве́ ужыву́ць
Прошлы час
м. ужы́ў ужылі́
ж. ужыла́
н. ужыла́
ужыло́
Дзеепрыслоўе
прош. час ужы́ўшы

Крыніцы: dzsl2007, krapivabr2012, piskunou2012, sbm2012, tsblm1996.

Граматычная база Інстытута мовазнаўства НАН Беларусі (2023, актуальны правапіс)

ужы́ць¹, -ыву́, -ыве́ш, -ыве́; -ывём, -ывяце́, -ыву́ць; -ы́ў, -ыла́, -ло́; -ыві́; зак. (пераважна з адмоўем).

Змагчы жыць, пражыць дзе-н., з кім-н.; ужыцца.

Там ніхто не ўжыве.

Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (І. Л. Капылоў, 2022, актуальны правапіс)

ужы́ць², -ыву́, -ыве́ш, -ыве́; -ывём, -ывяце́, -ыву́ць; -ы́ў, -ыла́, -ло́; -ыві́; -ы́ты; зак., што.

Выкарыстаць, прымяніць што-н. для чаго-н.

У. новы метал.

У. незразумелае слова.

У. што-н. у ежу.

У. свае веды.

|| незак. ужыва́ць, -а́ю, -а́еш, -а́е.

|| наз. ужыва́нне, -я, н. і ужы́так, -тку, м.

Рэчы хатняга ўжытку.

Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (І. Л. Капылоў, 2022, актуальны правапіс)

ужы́ць I сов. смочь жить, ужи́ться;

хі́ба тут ужыве́ш? — ра́зве тут смо́жешь ужи́ться?;

там ніхто́ не ўжыве́ — там никто́ не смо́жет жить

ужы́ць II сов. употреби́ть, испо́льзовать; примени́ть;

у. но́вы ме́тад — употреби́ть (испо́льзовать) но́вый ме́тод;

я не ве́даў, на што ўжыць гро́шы — я не знал, на что употреби́ть де́ньги;

у. вы́раз — употреби́ть выраже́ние

Беларуска-рускі слоўнік, 4-е выданне (2012, актуальны правапіс)

ужы́ць ​1, ужыву, ужывеш, ужыве; ужывём, ужывяце; зак. (пераважна з адмоўем «не»).

Змагчы жыць, пражыць дзе‑н., з кім‑н.; ужыцца. Там ніхто не ўжыве. □ [Соня:] — З табою ні адна не ўжыве, ні адна не зразумее... Сачанка.

ужы́ць ​2, ужыву, ужывеш, ужыве; ужывём, ужывяце; зак., што.

1. Прымяніць што‑н. для чаго‑н., з якой‑н. мэтай. Ужыць новы метал. Ужыць строгую меру. Ужыць зброю. □ [Лявон:] Тут смеласць не паможа, хітрасць ужыць трэба! Козел. Лена ведала ўсе .. прапісныя педагагічныя ісціны з тэхнікума тэарэтычна, а як іх ужыць на практыцы, цяжка было нават уявіць. Няхай. // Знайсці прымяненне чаму‑н. Ёсць дзе папрацаваць .. спецыялісту, ужыць свае веды. «Звязда».

2. Выкарыстаць, скарыстаць, прымяніць дзе‑н. Напярэдадні пасяджэння .. [Дывінец] ужыў, нарэшце, разец сваёй канструкцыі і за змену выканаў сем дзённых норм. Асіпенка. І сказаць папраўдзе,.. [Алёша] не ведаў, як абысціся з імі [грашамі], на што растраціць, як іх ужыць. Васілевіч. // Выкарыстаць на пісьме, у мове, абыходжанні і пад. Дзед любіў пры зручным выпадку ўжыць навуковае слова. Лынькоў. [Піліп Тарасавіч] гатовы цяпер ужыць любую метафару, абы выбіць з-пад ног грунт у праціўніка. Ермаловіч.

Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)

ужы́ць (скарыстаць, выкарыстаць) ánwenden* vt, verwénden* vt (прымяняць);

ужы́ць но́вы ме́тад ein néues Verfáhren ánwenden* [verwénden*];

ужы́ць вы́раз éinen Áusdruck benútzen

Беларуска-нямецкі слоўнік (М. Кур'янка, 2010, актуальны правапіс) 

ужы́так гл. ужывацца², ужыць².

Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (І. Л. Капылоў, 2022, актуальны правапіс)

ужы́ты употреблённый, испо́льзованный; применённый; см. ужы́ць II

Беларуска-рускі слоўнік, 4-е выданне (2012, актуальны правапіс)

здружы́ць, -ужу́, -у́жыш, -у́жыць; -у́жаны; зак., каго (што).

Звязаць дружбай, зблізіць.

Іх здружыла праца.

|| незак. здру́жваць, -аю, -аеш, -ае.

Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (І. Л. Капылоў, 2022, актуальны правапіс)

закружы́ць, -ужу́, -у́жыш, -у́жыць; зак.

Пачаць кружыць.

Закружыла завіруха.

◊

Закружыць галаву каму (разм., неадабр.) — моцна захапіць, пазбавіўшы здольнасці цвяроза разважаць.

Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (І. Л. Капылоў, 2022, актуальны правапіс)