точь / точь-в-то́чь нареч., разг. зусі́м дакла́дна; (слово в слово) сло́ва ў сло́ва; (при сравнении) якра́з як, кро́пля ў кро́плю;

он пересказа́л всё точь-в-то́чь, как бы́ло ён пераказа́ў усё зусі́м дакла́дна, як было́;

ма́льчик — точь-в-то́чь оте́ц хло́пчык — якра́з як ба́цька, хло́пчык — ры́хтык ба́цька.

Руска-беларускі слоўнік НАН Беларусі, 10-е выданне (2012, актуальны правапіс)

ады́стар нареч., обл. то́чь-в-то́чь

Беларуска-рускі слоўнік, 4-е выданне (2012, актуальны правапіс)

акура́т нареч., разг. точь-в-точь

Беларуска-рускі слоўнік, 4-е выданне (2012, актуальны правапіс)

рыхт: р. у рыхт разг. точь в точь

Беларуска-рускі слоўнік, 4-е выданне (2012, актуальны правапіс)

◎ Нясто́чнік (несточникъ) ’не майстар, няўмелы’ (Нас.). Паводле Насовіча (там жа), звязана з рус. точь‑в‑точь; гл. стбчнік.

Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)

Точ у выразе: точ у точ ’вельмі дакладна, падобна’ (мсцісл., Юрч. Фраз.), tocz ŭ tocz ’кропля ў кроплю (падобны)’ (ваўк., Федар. 4); магчыма, сюды ж ст.-бел. то́чию ’толькі’ (Ст.-бел. лексікон, Сл. Скар.). Параўн. укр. дыял. точ (в) точ ’дакладна’, рус. точь в точь (точь‑в‑точь) ’тс’, польск. tecz ’кропка’. Прасл. *tъčь ’тс’ звязана з *tъknǫti/*tykati (Брукнер, 567; Фасмер, 4, 90; ESSJ SG, 2, 665; ЕСУМ, 5, 611), гл. ткнуць, тыкаць, а таксама точка 2, точна.

Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)

якра́з

1. нареч. как раз; ро́вно;

гэ́та зда́рылася я. апо́ўначы — э́то случи́лось как раз (ро́вно) в по́лночь;

я. кілагра́м — как раз (ро́вно) килогра́мм;

2. нареч. (со словами такі, так) то́чно;

я. така́я кні́га — то́чно така́я кни́га;

я. так — то́чно так;

3. нареч. (со словом як) точь-в-точь;

сын — я. як ба́цька — сын — точь-в-точь оте́ц;

4. в знач. сказ. (по размеру) впо́ру, как раз;

паліто́ мне я. — пальто́ мне впо́ру (как раз);

5. частица (для выделения значения слова) -то, как раз;

гэ́тага я. я і хаце́ў — э́того-то я и хоте́л; э́того я как раз и хоте́л;

ты мне я. і патрэ́бен — ты-то мне и ну́жен; ты-то мне как раз и ну́жен

Беларуска-рускі слоўнік, 4-е выданне (2012, актуальны правапіс)

кро́пка ж., в разн. знач. то́чка;

на бе́лым фо́не чо́рная к. — на бе́лом фо́не чёрная то́чка;

гандлёвая к. — торго́вая то́чка;

○ к. з ко́скай — грам. то́чка с запято́й;

агнява́я к. — огнева́я то́чка;

◊ к. ў ~ку — точь-в-точь;

біць у адну́ к. — бить в одну́ то́чку;

папа́сці ў (са́мую) ~ку — попа́сть в (са́мую) то́чку;

ста́віць (паста́віць) ~ку — ста́вить (поста́вить) то́чку

Беларуска-рускі слоўнік, 4-е выданне (2012, актуальны правапіс)

тут I нареч.

1. тут, здесь;

2. в знач. частицы тут;

◊ т. як т. — тут как тут;

адна́ нага́ т., друга́я — там — одна́ нога́ здесь, друга́я — там;

то там, то т. — то там, то тут;

як тут і было́ — точь-в-точь;

пра во́ўка памо́ўка, а воўк і т. — посл. лёгок на поми́не

тут II (род. ту́та, (о материале и собир.) ту́ту м. и ту́та) ж. тут м., ту́та ж.

Беларуска-рускі слоўнік, 4-е выданне (2012, актуальны правапіс)

То́чна 1, то́чне ’дакладна, сапраўды’ (Ян.; калінк., З нар. сл.), то́чно ’дакладна’ (Вруб.), ’нібы, быццам, якраз’ (ТС). Укр. то́чно, рус. то́чно ’дакладна’ развіліся са стараж.-рус. прыметніка точьныи ’падобны, адпаведны’ < ст.-слав. тъчьнъ ’аднолькавы, падобны’, які ўзыходзіць да наз. точь ’кропка’ < прасл. *tъčь < *tъk‑jь ад *tъkti ’тыкаць’ (Фасмер, 4, 90; ЕСУМ, 5, 611). Формы на ‑не ўзніклі пад уплывам польскай мовы (параўн. dokładnie ’дакладна’, pewnie ’ўпэўнена’ і інш.). То́чна ’іменна’ ў вырабе так точна! (ТСБМ) узята з рускай вайсковай тэрміналогіі.

То́чна 2 ’цягне на ваніты’, ’туга, нуда бярэ’ (Нас.), ’млосна, моташна, нудна’ (Тур.), то́чно ’сумна, журботна, тужліва’ (ваўк., Арх. Федар.), то́шна ’сумна, нудна’ (Касп.), ’цяжка’ (Жд. 1), ’моташна, млосна’ (Сл. ПЗБ), то́шно ’тс’ (Вруб.), то́скна ’тужліва, журботна’ (Ласт.), ст.-бел. то́шно ’тс’ (Альтбаўэр); тачнава́ць (то́чноваць) ’тужыць, нудзіцца’ (Нас.), ташнава́ць (тошнова́ць) ’тс’ (Нас., Рам. 8–9), ст.-бел. тошнити ’мець цягу, цягнуцца’, тошнитися ’станавіцца непрыемна’ (Сл. Скар.). Укр. то́шно ’цяжка, моташна’, рус. то́шно ’тс’, ’нудліва’, ’агідна, гідка’, ’млосна, прыкра’, польск. tęskno ’сумна’, ’тужліва, нудна’ (‑ę‑ мае другасны характар), teszny ’сумны, журботны’, tesznić ’сумаваць, тужыць’, ст.-польск. teskno, tesznie, teszno ’прыкра, непрыемна’, н.-луж. tešny, tešliwy ’баязлівы’, ’той, у каго сціскаецца сэрца ад жуды’, ’цяжкі, змрочны’, в.-луж. tešny, tyšny ’трывожны, смутны, баязлівы, журботны’, чэш. teskno ’сумна, тужліва’, славац. tesno ’тс’, cno (< *tskno) ’тс’. З прасл. дыял. *tъsknъ ’смутны, сумны, прыгнечаны’ (Борысь, 632) ці з *tъščьnъ (Фасмер, 4, 90), звязанага генетычна з прасл. *tъska ’смутак, прыгнечанасць, дрэннае самаадчуванне’, ’моташнасць, цяга да ванітаў’, ’млоснасць’, стараж.-рус. тъска ’цяжкая сітуацыя’, ’бура на моры’, ’гора, сум, непакой’ (Фасмер, 4, 90; ЕСУМ, 5, 612), гл. таска. Пераход ‑шн‑ у ‑чн‑ пры ад’ідэацыі звычайнай мены ‑чн‑ у ‑шн‑ у беларускіх і часткова рускіх гаворках.

Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)