тама́тны
прыметнік, адносны
|
адз. |
мн. |
| м. |
ж. |
н. |
- |
| Н. |
тама́тны |
тама́тная |
тама́тнае |
тама́тныя |
| Р. |
тама́тнага |
тама́тнай
тама́тнае |
тама́тнага |
тама́тных |
| Д. |
тама́тнаму |
тама́тнай |
тама́тнаму |
тама́тным |
| В. |
тама́тны (неадуш.)
тама́тнага (адуш.) |
тама́тную |
тама́тнае |
тама́тныя (неадуш.)
тама́тных (адуш.) |
| Т. |
тама́тным |
тама́тнай
тама́тнаю |
тама́тным |
тама́тнымі |
| М. |
тама́тным |
тама́тнай |
тама́тным |
тама́тных |
Крыніцы:
krapivabr2012,
piskunou2012,
prym2009,
sbm2012,
tsblm1996,
tsbm1984.
Граматычная база Інстытута мовазнаўства НАН Беларусі (2025, актуальны правапіс)
Беларуска-рускі слоўнік, 4-е выданне (2012, актуальны правапіс)
тама́тны, ‑ая, ‑ае.
Які мае адносіны да таматаў; прыгатаваны з таматаў. Таматы соус.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
тама́т, -а і -у, М -ма́це, мн. -ы, -аў, м.
1. -а. Тое, што і памідор.
2. -у, толькі адз. Паста, соус з памідораў.
Рыба ў тамаце.
|| прым. тама́тны, -ая, -ае.
Т. сок.
Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (І. Л. Капылоў, 2022, актуальны правапіс)
тома́тный тама́тны; тама́тавы.
Руска-беларускі слоўнік НАН Беларусі, 10-е выданне (2012, актуальны правапіс)
Беларуска-рускі слоўнік, 4-е выданне (2012, актуальны правапіс)
тама́тавы, ‑ая, ‑ае.
Тое, што і таматны.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
со́ус, -у, мн. -ы, -аў, м.
Прыправа, падліва да стравы.
Таматны с.
◊
Пад рознымі соусамі — у іншай форме, у другім выглядзе.
|| прым. со́усны, -ая, -ае.
Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (І. Л. Капылоў, 2022, актуальны правапіс)
со́ус, ‑у, м.
Прыправа, падліва да стравы. Таматны соус. Соус маянэз.
[Фр. sauce.]
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
Ра́йка 1 ’садавіна накшталт яблыкаў’, ’дрэва з пладамі накшталт яблыкаў’ (Мат. Гом., Юрч.). Вытворнае ад рай 1 (гл.) > райскі яблычак, што вынікае з біблейскай фразеалогіі, і з’яўляецца сцяжэннем гэтага выразу. Не з’яўляецца пераносам ад назвы дрэва да назвы плоду, а наадварот, спачатку азначала назву плоду, перанос на назву дрэва пазнейшы. У іншых славянскіх мовах падобная назва можа азначаць ’памідор’, а не ’яблык’. Параўн. чэш. rajské jablíčko > rajče ’памідор’, rajský ’таматны’, пры гэтым чэш. rajka ’райская птушка’. Адначасова развіваецца паралельная да форм з каранёвым рай‑ асобная назва з іншым коранем як, напрыклад, у харв. rajčica і paradajz ’памідор’ ці славен. paradižnik ’тс’, што з’яўляецца сцяжэннем выразу, калькаванага з ням. Paradiesapfel ’памідор’ (Глухак, 516).
Ра́йка 2 ’дарадца’ (Бяльк.), ра́дзька ’тс’ (Гарэц.), райко́ ’жанаты ўдзельнік вяселля з боку маладога, маршалак’ (бельск., Зяленін, Описание, 1). Форма ад раіць, азначае даслоўна ’той, хто раіць’. Утворана пры дапамозе суф. ‑к(а), прадуктыўнага ў бел. народнай мове, які стварае асабовыя формы па дзеянні, агульнага роду, часта з экспрэсіяй непахвальнасці, параўн. стыдзька ад стыдзіцца, марудзька ад марудзіць, ныцька ад ныць, будзька ад будзіць, проська ад прасіць і інш. (Сцяцко, Афікс. наз., 46, 47), адпаведна, райка ад раіць, як і радзька ад радзіць. Гл. ра́йца.
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)