сім-ка́рта

назоўнік, агульны, неадушаўлёны, неасабовы, жаночы род, 2 скланенне

адз. мн.
Н. сім-ка́рта сім-ка́рты
Р. сім-ка́рты сім-ка́рт
Д. сім-ка́рце сім-ка́ртам
В. сім-ка́рту сім-ка́рты
Т. сім-ка́ртай
сім-ка́ртаю		 сім-ка́ртамі
М. сім-ка́рце сім-ка́ртах

Крыніцы: sbm2012.

Граматычная база Інстытута мовазнаўства НАН Беларусі (2025, актуальны правапіс)

сё́й

займеннік, няпэўны, 3-я асоба

адз. мн.
м. ж. н. -
Н. сё́й ся́я сё́е сі́я
Р. сяго́ сё́й сяго́ сі́х
Д. сяму́ сё́й сяму́ сі́м
В. сяго́ (адуш.)
сё́й (неадуш.)		 сю́ю сё́е
сяго́		 сі́х
сі́я
Т. сі́м сё́й
сё́ю		 сі́м сі́мі
М. сі́м сё́й сі́м сі́х

Крыніцы: krapivabr2012.

Граматычная база Інстытута мовазнаўства НАН Беларусі (2025, актуальны правапіс)

той-сёй

займеннік, няпэўны, безасабовы

адз. мн.
м. ж. н. -
Н. той-сёй та́я-ся́я тое-сёе ты́я-сі́я
Р. таго́-сяго́ той-сёй таго́-сяго́ тых-сіх
Д. таму́-сяму́ той-сёй таму́-сяму́ тым-сім
В. таго́-сяго́ (адуш.)
той-сёй (неадуш.)		 ту́ю-сю́ю то́е-сёе тых-сіх
ты́я-сі́я
Т. тым-сім той-сёй тым-сім ты́мі-сі́мі
М. тым-сім той-сёй тым-сім тых-сіх

Крыніцы: piskunou2012, sbm2012.

Граматычная база Інстытута мовазнаўства НАН Беларусі (2025, актуальны правапіс)

сёй-той

займеннік, няпэўны, безасабовы

адз. мн.
м. ж. н. -
Н. сёй-той ся́я-та́я сёе-то́е сі́я-ты́я
Р. сяго́-таго́ сёй-то́й
сяе́-тае́		 сяго́-таго́ сіх-тых
Д. сяму́-таму́ сёй-той сяму́-таму́ сім-тым
В. сяго́-таго́ (адуш.)
сёй-той (неадуш.)		 сю́ю-ту́ю сёе-то́е сіх-тых
сі́я-ты́я
Т. сім-тым сёй-той сім-тым сі́мі-ты́мі
М. сім-тым сёй-той сім-тым сіх-тых

Крыніцы: krapivabr2012, piskunou2012, prym2009, sbm2012, tsblm1996, tsbm1984.

Граматычная база Інстытута мовазнаўства НАН Беларусі (2025, актуальны правапіс)

фарсі́ць, -ршу́, -сі́ш, -сі́ць; -сі́м, -сіце́, -ся́ць; незак. (разм.).

Франціць, важнічаць, выстаўляючы што-н. напаказ.

Ф. гадзіннікам.

Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (І. Л. Капылоў, 2022, актуальны правапіс)

раскірэ́чыць, ‑чу, ‑чыш, ‑чыць; зак., што.

Разм. Тое, што і раскарачыць. [Стары ляснік] пахіліўся, раскірэчыў ногі і [зу]сім непрыгожа асеў к зямлі. Гарэцкі. Сцяпан раскірэчыў ногі, учапіўся рукамі за штакеціны. Асіпенка.

Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)

зязю́лечка, ‑і, ДМ ‑чцы; Р мн. ‑чак; ж.

Нар.-паэт.

1. Ласк. да зязюля.

2. Разм. Ласкавы зварот да жанчыны. — Хадзі ка мне, зязюлечка, у хату. Пагаворым аб тым ды аб сім, — кажа Лявоніха. Бядуля.

Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)

◎ Пло́зы ў песні: Ой, пайду я каля лозы, аж mcm арэ мілы плазы… (навагр., Дзмітр.). Гэта варыянт песні “Ой, пайду я каля луга, там мой мілы арэ плугам”. Лексема плазы ўтварылася пры ад’ідэацыі плуг‑сім і польск. pląsy ’поласы’ (гл. пачассі ’кавалак ворнай зямлі’) і пад уплывам рыфмы: лозы — плазы.

Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)

Сем, Р. скл. сямі́ ‘лік і лічба’ (ТСБМ, Ласт., Некр. і Байк.), ст.-бел. седмь, семь, семъ (Альтбаўэр). Укр. сім, Р. скл. семи́, рус. семь, Р. скл. семи́, стараж.-рус. семь, седмь, польск. siedem, палаб. siděm, каш. sėtme, в.-луж. sedom, sydom, н.-луж. sedym, чэш. sedm, славац. sedem, серб.-харв. се̏дам, славен. sédem, балг. се́дем, се́дъм, макед. седум ‘тс’, ст.-слав. седмь. Прасл. *sedmь. Гэта форма з’яўляецца вынікам змяшэння парадкавага лічэбніка *sedmъ і колькаснага *setь (аналагічна і ў ліч. pętь < pętъ, šestь < šestъ); падрабязна гл. Семерэньі, ВЯ, 1967, № 4, 9 і наст. Слав. *setь заканамерна працягвае і.-е. *septṃ‑, параўн. літ. septynì, лат. septiņi, ст.-інд. saptá, грэч. έπτά, лац. septem, ням. sieben ‘тс’; гл. Траўтман, 257; Мюленбах-Эндзелін, 3, 819; Вальдэ-Гофман, 2, 517 і наст. Прычыну захавання ‑d‑ у заходне- і паўднёваславянскіх мовах (параўн. выпадкі з заканамерным яго выпадзеннем plemę < *pledmę, vymę < *vydmę) і страту яго ва ўсходнеславянскіх (Карскі, 1, 352 адзначае, што д выпадае часам у помніках XI ст.) Трубяцкой (ZfslPh, 4, 375 і наст.) тлумачыць розным часам працякання працэсаў асіміляцыі і скарачэння канцавой групы зычных. Гл. таксама Борысь, 545; Сной₁, 557; Фасмер, 3, 599; Шустар-Шэўц, 1396–1397; БЕР, 6, 579; ESJSt, 13, 797; Нов. в рус. этим., 205; SEK, 4, 259–260.

Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)

святле́ць, ‑ею, ‑ееш, ‑ее; незак.

1. Станавіцца светлым або больш светлым. На шэрым небе цьмяна святлелі затуманеныя, буйныя зоры. Самуйлёнак. Ледзяныя ўзоры, здавалася, былі наліты крывёю — яны то святлелі, пераліваючыся расплаўленым золатам, то наліваліся густым барв[я]нцам. Лынькоў. // перан. Станавіцца радасным, прыветлівым. Але вось я заўважаю — [Вароніч] пачынае святлець, напружанасць яго спала, нарэшце з’явілася здагадлівая ўсмешка, і ён ужо, відаць разабраўшыся ў сім-тым, дачытваў апошнія радкі з выразам агіды і абурэння. Ракітны.

2. безас. Пра надыход раніцы, дня. Навокал святлела, адплывалі кудысьці ўверх апошнія прыцемкі ночы, па зямлі крочыла зімняе світанне. Бураўкін. Добрыя вярсты тры прайшоў Пракоп, калі ў полі пачало святлець, займацца на дзень. Колас. Бярэцца пад дзень. Святлее. Бядуля. // перан. Пра ўзнікненне радаснага, добрага, вясёлага настрою. Прыемна і цікава было бачыць, як за адну ноч усё раптам робіцца не такім, як учора, набывае новы выгляд, нібы аднаўляецца. Не дзіўна, што ад гэтага і ў душы святлее. Шамякін.

3. перан. Станавіцца больш ясным, ураўнаважаным (пра свядомасць, думкі і пад.). Але паступова думкі.. [Максіма] святлелі. Шамякін. / у безас. ужыв. І тут, мусіць ад напружання, у галаве раптам святлее. Карпюк.

4. Выдзяляцца сваім светлым колерам; віднецца. Недзе ўгары слаба святлела невялічкая адтуліна. Лынькоў. Адзенне пакамечанае, забруджанае, толькі дзе-нідзе святлелі жоўтыя кружочкі латаў. Арабей.

Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)