вы́вязаць, -вяжу, -вяжаш, -вяжа; -вяжы; -вязаны; зак., што.
Сплесці пры дапамозе кручка, спіц.
В. узор.
|| незак. вывя́зваць, -аю, -аеш, -ае.
Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (І. Л. Капылоў, 2022, актуальны правапіс)
спі́ца
назоўнік, агульны, неадушаўлёны, неасабовы, жаночы род, 2 скланенне
|
адз. |
мн. |
| Н. |
спі́ца |
спі́цы |
| Р. |
спі́цы |
спі́ц |
| Д. |
спі́цы |
спі́цам |
| В. |
спі́цу |
спі́цы |
| Т. |
спі́цай
спі́цаю |
спі́цамі |
| М. |
спі́цы |
спі́цах |
Крыніцы:
krapivabr2012,
nazounik2008,
piskunou2012,
sbm2012,
tsblm1996,
tsbm1984.
Граматычная база Інстытута мовазнаўства НАН Беларусі (2023, актуальны правапіс)
спі́ца, -ы, мн. -ы, спіц, ж.
1. Адзін з драўляных або металічных стрыжняў, які злучае калодку кола з вобадам.
У коле не хапае многа спіц.
2. Драўляны або металічны стрыжань рознага прызначэння.
3. Плоскае выгнутае шыла для пляцення лапцей.
4. Тонкі драцяны стрыжань для вязання.
◊
Апошняя спіца ў калясніцы (разм.) —
1) чалавек, які адыгрывае нязначную ролю ў жыцці, грамадстве, у якой-н. справе;
2) тое, што не мае вялікага значэння.
|| прым. спі́цавы, -ая, -ае.
Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (І. Л. Капылоў, 2022, актуальны правапіс)
калёсіка, ‑а, н.
Разм. Дэталь механізма ў форме невялічкага кола; шасцярэнька. [Міхалка] выведае тады ўсю механіку калёсікаў, зубчыкаў, спіц, шасцерняў, шрубікаў і спружын, якіх у гадзінніку так многа... Бядуля.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
до́лата, ‑а, М ‑лаце, н.
1. Цяслярскі і сталярны інструмент для выдзёўбвання дзірак, пазоў і пад. Антон узяў долата і прадзёўб пару дзірак .. для спіц. Пальчэўскі.
2. Інструмент для бурэння горных народ.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
Ра́хва, рі́хва, ря́хва ’жалезны абруч на калясе воза’, ’прыстасаванне для ўмацавання спіц у колах’ (Лексика Пол., Сл. Брэс.), ра́фа ’тс’ (Лексика Пол.). Гл. рэхва.
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
вы́вязаць, ‑вяжу, ‑вяжаш, ‑вяжа; зак., што.
1. Сплесці што‑н. пры дапамозе кручка, спіц. Вывязаць настольнік. Вывязаць узор.
2. Разм. Старанна завязаць. [Юрка] памог Цімку адзецца, вывязаў яму гальштук і пацягнуў да дзвярэй. Карпаў.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
спі́ца, ‑ы, ж.
1. Адзін з драўляных або металічных стрыжняў, які злучае калодку кола з вобадам. Вялізныя колы былі напалавіну без спіц, абады без шын. Машара. Пярэдняе кола веласіпеда ўдарылася аб пень, сагнулася, тырчаць вырваныя спіцы. Жычка. // Адзін з драўляных або металічных стрыжняў рулявога кола. Спіцы штурвала. // Адзін з металічных прутоў, што складаюць каркас парасона.
2. Драўляны або металічны стрыжань рознага прызначэння. На таку .. стаяла саматужная сячкарня — бервяно-к[о]злы на чатырох ножках з дзвюма парамі ўбітых наўскасяк спіц. Колас. [Міхалка] выведае тады ўсю механіку калёсікаў, зубчыкаў, спіц, шасцерняў, .. якіх у гадзінніку так многа. Бядуля.
3. Плоскае выгнутае шыла для пляцення лапцей. [Дзед:] — Чаго ты там слепішся ў тую кніжку. Хіба ты з яе хлеба наясіся... Вунь бы лепш наломваўся лапці пл[е]сці, а то вырасцеш і спіцы не будзеш умець у руках трымаць. Сабаленка.
•••
Апошняя (дзесятая) спіца ў калясніцы — а) чалавек, які адыгрывае нязначную ролю ў жыцці, грамадстве, у якой‑н. справе; б) тое, што мае малое значэнне.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
прадзяўбці́, ‑дзяўбу, ‑дзяўбеш, ‑дзяўбе; ‑дзяўбём, ‑дзеўбяце; пр. прадзёўб, ‑дзяўбла, ‑дзяўбло; заг. прадзяўбі; зак., што.
1. Прабіць дзюбай. Кураня прадзяўбло шкарлупіну яйца.
2. Зрабіць дзірку або паглыбленне, часта стукаючы чым‑н. Антон узяў долата і прадзёўб пару дзірак .. для спіц. Пальчэўскі.
3. і без дап. Дзяўбці некаторы час.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
◎ Наспі́чнік ’дэталь у коле воза (рэхва, якая набіваецца на калодку каля спіц)’ (ТС), наспішнікі мн. ’тс’ (Маслен.). Да спіца ’дэталь у коле’ (гл.); паколькі рэхва набівалася не на спіцы, а на калодку, у якую яны ўстаўляюцца, застаецца няяснай зыходная прыназоўнікавая канструкцыя, на базе якой мог утварыцца тэрмін, параўн., аднак, заспічнікі ’тс’ (Маслен.), дзе матывацыя больш празрыстая; субстытуцыя прыназоўніка — прыстаўкі магла адбыцца пад уплывам дзеяслова набіваць ’насаджваць’, хаця тэарэтычна яна здаецца натуральнай.
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)