рэ́дзь
назоўнік, агульны, неадушаўлёны, неасабовы, жаночы род, 3 скланенне
|
адз. |
| Н. |
рэ́дзь |
| Р. |
рэ́дзі |
| Д. |
рэ́дзі |
| В. |
рэ́дзь |
| Т. |
рэ́ддзю |
| М. |
рэ́дзі |
Крыніцы:
krapivabr2012,
nazounik2008,
piskunou2012,
sbm2012,
tsbm1984.
Граматычная база Інстытута мовазнаўства НАН Беларусі (2025, актуальны правапіс)
рэдзь ж., обл., см. сто́лка
Беларуска-рускі слоўнік, 4-е выданне (2012, актуальны правапіс)
рэдзь, ‑і, ж.
Разм. Тое, што і столка. [Чмаруцька:] — Тут добрая дратва патрэбна, ды ў дзве ці тры рэдзі. Лынькоў. Гром страляе, дождж ліе ў тры рэдзі, падаюць маланкі на лясок... Лось.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
Рэдзь 1 ’столка’ (ТСБМ, Жд. 3, Мат. Гом., Ян., Янк. Мат., Сл. ПЗБ), ’раз; чарга; адзінка вымярэння; столка’ (Байк. і Некр., Касп., Нас.), рэ́дка, рэ́дачка ’тс’ (Юрч. СНЛ), радзь ’столка’ (докш., Сл. ПЗБ). З пераасэнсаваннем кораня пад уплывам народнай этымалогіі з польск. ryza, reza ’стос (паперы)’ < ням. Ries ’тс’.
Рэдзь 2, рэць, ’рыбалоўная сетка з рэдкага палатна’ (віц., калін., ЛА, 1; ашм., Сл. ПЗБ; ТС), ’знешнія сценкі рыбалоўнай сеткі’ (Жыв. НС, З нар. сл.). Бязафікснае ўтварэнне ад рэдкі (гл.).
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
◎ По́рэзь ’рэдзь у трыгубіцы’ (ТС). Відавочна, з по‑рэдзь < рэдкі (гл.).
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
рэ́дзіць
дзеяслоў, пераходны, незакончанае трыванне, незваротны, 2-е спражэнне
| Цяперашні час |
|---|
|
адз. |
мн. |
| 1-я ас. |
рэ́джу |
рэ́дзім |
| 2-я ас. |
рэ́дзіш |
рэ́дзіце |
| 3-я ас. |
рэ́дзіць |
рэ́дзяць |
| Прошлы час |
|---|
| м. |
рэ́дзіў |
рэ́дзілі |
| ж. |
рэ́дзіла |
| н. |
рэ́дзіла |
| Загадны лад |
|---|
| 2-я ас. |
рэ́дзь |
рэ́дзьце |
| Дзеепрыслоўе |
|---|
| цяп. час |
рэ́дзячы |
Крыніцы:
dzsl2007,
piskunou2012,
sbm2012,
tsbm1984.
Граматычная база Інстытута мовазнаўства НАН Беларусі (2025, актуальны правапіс)
сто́лка, -і, ДМ -лцы, мн. -і, -лак, ж.
Слой, пласт, складка чаго-н.; рэдзь.
◊
У адну столку (у дзве, тры і г.д. столкі) — у адзін (два, тры і г.д.) разы.
Скласці матэрыю ў дзве (тры) столкі (у некалькі разоў).
Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (І. Л. Капылоў, 2022, актуальны правапіс)
Ражо́ўка ’рыбалоўная сетка’ (Мат. Гом., Нар. Гом.), ра́жаўка, рыжо́ўка ’тс’ (там жа), рэжо́ўка, рэжу́ха ’стаўная сетка з двума палотнамі (рэдкім і густым)’ (ТС). Да рэ́дкі, параўн. рада́к, рэдзь 2 (гл.), а таксама рус. реде́ль ’больш рэдкая сетка’, ре́жа ’рыбалоўная сетка з рэдкім пляценнем’ (< *rědja, гл. Фасмер, 3, 460).
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
Рэзь 1 ’дробна нарэзаная салома на корм’ (Байк. і Некр., Бяльк., Касп., Мат. Гом., Нас., Шатал., Юрч., Сл. ПЗБ, Нар. лекс.); сюды ж рэзь ’дызентэрыя’ (ЛА, 3), ’боль у жываце’ (Байк. і Некр., Нас.), ’рэзкі боль’ (ТСБМ, Сл. ПЗБ), ’аперацыя’ (Жд. 1). Укр. різь ’рэзь’, рус. резь, польск. rzeź ’забой скаціны’. Прасл. *rězь < *rězati. Гл. рэзаць.
Рэзь 2 ’сетка з вялікімі вочкамі’ (мін., ЛА, 1), ’сетка з тоўстых вяровачак’ (гом., ЛА, 1). Падобна на тое, што аднолькавая форма, зафіксаваная ў двух рэгіёнах, мае адрознае паходжанне. Лексема з першым значэннем суседзіць з формай рэ́жа ’тс’ (гл. рэжа 1), якая ад рэ́дкі, можна дапусціць, што і рэзь першапачаткова фігуравала як рэдзь < рэдкі (гл.). Але пад уплывам пераасэнсавання кораня рэж‑ як ад рэжу < рэзаць, адбылася і замена рэдзь > рэзь. Другое значэнне дазваляе меркаваць, што форма рэзь не ад рэзаць, як можа падацца на першы погляд, а ад рэзгіны (гл.) шляхам адаптыўных зменаў, параўн. яшчэ формы гэтага слова рэ́зкі (Шатал.), рэ́зіні, рэ́звы (ДАБМ, камент., 826). Гл. яшчэ наступнае слова.
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)